Dhaqanka Qofka oo Gawrac Labada Dhegood Loogu Simo David Haines, Faallo: Qalinka Xasan Cumar Hoorri

Ninkii saddexaad oo ka soo jeeda dunida tadhahday (Galbeed) ayaa kooxda Daacish, dhegta dhiigga u dareen. David Haines waxaa uu u dhashay dalka Britain waxaana uu ku hawlanaa arrimaha samafalka isaga oo u soo gurmaday dhibaatada aadami ee ka oognayd dalka Suuriya. Falxumada lagu bireeyay Mr. Haines waxaa la wadaagay James Foley, suxufi Maraykan ah oo laga daawaday shaashadaha telifishannada isaga oo birtu ku rafanayso kurkiisa.

Dilka foosha xun ee Foley waxaa la faafiyay 19kii August 2014. Labo toddobaad ka dib, isla kooxda Daacish, waxaa ay sadqeeyeen suxufi kale oo Marayka ah, Steven Sotloff. Dilka raggaa waxaa ay kooxdu kaga aar-gudanayeen Maraykanka oo mudadan dhow cirka ka duqaynayay goobaha ay ku sugan yahiin ee Ciraaq iyo Suuriya.

Dhammaan ragga la bireeyay waxaa ay ka siman yahiin in kooxda Daacish jilbaha u dhigeen dhulka saxaaraha ah iyada oo loo soo wada xidhay dharka u eeg diirka liinta (orange) ee beryahan danbe lagu tilmaamsado maxaabiista Islaamiyiinta ee Maraykanku u taxaabtay jeelka Guantanamo ee carriga Cuba.

Kooxda Daacish waxaa ay ku cad-goosataa mindi gaaban iyo sawir-qaadista fiidyo lagu soo bandhigo farshaxan aad tayadiisu u sarrayso. Haddaba, maxaa u diiday seef ama faas in ay kurka kaga jaraan qofkii xukunkoodu ku dhaco? Sababta waxaa lagu sheegay mindida gaaban in ay toban jibbar ka saamayn badan tahay iyadoo muujisa sida qun-yar socodka ah ee kurku u go’ayo!

Haddaba, Waa Maxay Dhaqanka Qofka oo Gawrac Labada Dhegood Loogu Simo?

In kurka oo lagu gooyo seef ama faas waxaa ay ahayd dhaqan soo jireen ah oo ka hana-qaaday qaaradda Europe ilaa iyo intii Dr. Louis(dalka Faransiiska) uu ka curiyay manqaska qoorta lagu gooyo (guillotine) isagoo u arkay in uu manqasku ka karaamo badan yahay seef ama deldalaadda oo ahayd qofka oo xadhig laga soo laalaadiyo ilaa uu ka qudh-baxayo.

Taariikhdu iyada ayaa dib isu soo celisa. 3000 oo sannadod ka hor, iyo waayahii Mesopotamia, Boqorka Cassiiriyiintu oo magaciisu ahaa Sennerachib waxaa uu cadowgiisa ku gawrici jiray mindi gaaban si uu ugu raaxaysto ruux raajinta mindidu kurku u goynayso. Falxumooyinkaa oo lagu muujiyay sawirroo laga qoray dhagax iyo dhoobo kama ay duwana kuwan maanta muuqda, marka laga reebo farsamooyinka casriyeysan iyo warlalista degdega ah ee degelada bulshada ee Youtube, Twitter iyo Google.

Gawraca aadane (decapitation) waxaa waayahii hore lagu aqoonsan jiray in uu astaan u yahay jabka cadowgaaga. Boqrtooyadii Tibetan ee Buddhist-ka waxaa ay ku can baxeen in ay dhegaha ka guraan cadowga ka dib marka ay dhiigga dhegta u daraan. Taariikhdu waxaa ku soo arooray in boqortooyadaasi ay lahayd dooxo la odhan jiray “dooxadii Dhegaha Qudhmoon” (The Plain of Stinking Ears) tasoo oo lagu ururiyay dhegahii cadowga markii ay jebiyeen Boqortooyadii Mongoliyiinta iyaga oo ka dilay boqolaal kun oo askartooda ah.

Dhinaca kale, waayahii dadka Mayan ee 613BC (dhalashadii Nebi Ciise ka hor) ku dhaqnaa Waqooyiga Mexico waxaa looga daydaa in gunta laga siibo cidiyaha maxaabista. Xanuunka iyo dhiig fara badan oo ka soo hoobta tobanka farood waxaa ay keeni jirtay in maxaabistu ka xog-bixiyaan sirtooda iyaga oo ka baqanaya in cidiyaha laga siibaa. Hase ahaatee, waxaa taa biiyay, markii arrinku gaadhay in kurka laga guro maxaabiista taasoo noqotay xeeladda lagu baqe-geliyo ama loogu quus-gooyo cadowga.

Sooyaalka taariikhda waxaa laga reebay muuqaalo laga qoray dhagax ama qori amaba lagu xardhay derbi oo muujinaya qof kurka laga jarayo. Fircoonkii Masar, Ramses-ka 2aad waxaa derbiga ugu xardhanaa muqaalo fidsan afar jibbaar dherarka qof kuwaas oo lagu soo bandhigay iyadoo qoorta laga biraynayo maxaabiis ka soo jeeday Suuriya, Nuba iyo Liibiya.

Sidoo kale, 1894 markii ciidamadii Japan ee ku hubsaday Shiinaha, ayaa laga soo weriyay falxumooyin argagax badan. Sawirro ku kaydsan Matxafyada adduunka ayaa muujiya maxaabis Shiine ah oo laba-dible isugu xidhan iyadoo kolba mid loo taxaabayo kawaanka gawraca.

Falxumadu waxay ahayd mid laga bartay dawladahii awoodda badnaa. Boqortooyadii Britain (Hingiriis) ayaa dhaqamadaa bahalnimo u adeegsan jiray sida seef dhan kasta wax u xiirta. Mar waxaa ay si toos u gumaadi jireen dad ay gardarro iyo aabi ku haysteen dhulkooda iyaga oo si bahalnimo leh u adeegsan jiray gabbood-fal kasta oo abuuri kara cabsi iyo argagax. Mar kale, dhaqankaa bahalnimo waxaa ay ku shaabadayn jireen cadowga sidii ay yahiin bahalo aan waba reebayn si ay u jidaystaan gumaadka ama xasuuqa dadkaa aan waxba galabsan.

Sannadahii kontomeeyada, Boqortooyada Britain waxaa ay la diriraysa beesha Kukuyu ee dalka Kenya. Dadka oo ka gadooday dulmiga gumaysiga waxaa ka dhex dillaacay halkan la magac baxay Mau-Mau. Britain waxaa ay halgankaa ku sunteen in uu yahay mid bahalnimo oo u ooman gawrac, naafayn iyo dhiig. Waxaana ay u adeegsadaan awood dheeraad ah si ay xididada ugu siibaan.

Hase ahaatee, muddo ka dib, buug uu qoray Caroline Elkins, “Imperial-Reckoning-Untold-Story”  (Xisaab-xidhka Boqortooyada iyo Sheekada ku Qarsoonayd) qoraagu waxaa uu ku daah-furay runta biyo kama dhibcaanka ah. Waxaa uu ku sheegay halganka Mau-Mau in uu adeegsanayeen hubka cad (faas, seef, mindi) iyo hub fudud oo aan tiro iyo tayo lahayn. Tirada saxda ah ee uu galaaftay halganku waxaa ay dhammayd keliya 32 askari oo ka mid ahaa ciidamada Boqortooyada Britain. Dhinaca kale, sida uu tibaaxay Elkins, waxaa Boqortooyadu  xasuuqday (dil iyo naafayn) dad ka badan 90,000. Beesha Kukuyu inteedii kale waxaa ay ka qaxiyeen degaamadoodii oo u gacan galay Hingiriis taasoo keentay ilaa hadda dirkii gumaystahu in ay yahiin hantiilayaasha beeraha ugu faca iyo wax-soo-saarka weyn ee Kenya.

Sida darteed, warbaahinta reer galbeedku gawraca waxaa ay u dhigeen gabbood-fal argagax badan oo lagu lammaninayo Muslimka. Runtu se waxaa ay tahay in uu ahaa qaab ciqaabeed oo dunidu ku soo dhaqmaysay kumanyaal sannaddood. Shuruucda ciqaabta ee dunida reer galbeed waxaa ku soo arooray weedha “capital Punishment” (Ciqaabta Culus) taas oo macnaheedu ahaa in kurka laga jaro danbiilaha.

Ciqaabta noocaas ah waxaa laga guuray markii dawladaha Europe ay ku soo biirtay dood tibaaxaysa in muddo in uu sii jirayo dareenka xanuunku. In kastoo aan weli si cilmi ah taa loo caddayn, haddana waxaa la isla qirsan yahay madaxa oo dhulka yaalla in uu sii rafto, dubaaxiyo, indhahana laga arko dhaqdhaqaaq. Sida awgeed, iyo iyada oo loo cuskanayo dareen bani-aadannimo ayaa dunida tadhahday uga guurtay in denbiilaha lagu fuliyo ciqaabta kur-ka-jaridda.

 

Xassan Cumar Hoorri waa suxufi ka faallooda arrimaha Geeska iyo Bariga Dhexe