Daraasad Qiimaynaysa Qaladaadka Sharci ee Ku Jira Xeerka Hay’adda Sirdoonka Qaranka
Hargeysa Dec 05,2012(SDN)-Xeerka Hay’adda Sirdoonka Qaranka (Xeer no:59/2012) oo dhawaan ay ansixiyeen labada gole baarlamaan ayaa ah mid aad u murugsan isla markaana khilaafsan dastuurka iyo xeerarka kale ee uu xidhiidhka la samaynayo, haddiiba uu u dhaqan galo qaabka uu hadda yahay. Mooshinkan oo ah {saddex} Qaybood oo ka kooban 23 Qodob, waa mashruuc sharci oo ka madhan dhammaan qaababka xeer ee lagu dhaqmo muddo dheer iyo mid gaabanba, Waa mid ka arraddan Macnaha Erey-bixinerd, Waa mid aan la jaan qaadi karayn Dhammaan xeerarka Dhaqan galka ah ee horreeyay iyo Dastuurka Qaranka, Kama gayoonayno dhaliilihiisa balse waxaan is dul taagaynaa Qoddobada xeerkan ee ka hor imanaaya Dastuurka iyo xeerarka ka dheeggan ee dhaqan galka ah.
Xeerka Hay’ada Sirdoonka Qaranka (Xeer no:59/2012) Qodobka.7aad Xilka iyo Waajibaadka Hay’adda
Faqrada 11.La socodka qalabyada warbaahinta,qoraalada iyo meel kasta oo ay ku wajahanyihiin iyo in la hubiyo ujeedooyinka ay xanbaarsanyihiin iyo waxkasta oo ku duugan (publication press and propaganda). Intee ayuu leeg yahay xadka uu dastuurku xoriyad siiyay Saxaafadda iyo qoraalka qalinleyda waxaad sidoo kale xadka uu dastuurku muwaadiniinta u sugay sirta xogaha boosaha iyo qoraalada gaara ah. Bal eeg labadan qodob ee dastuuriga ah iyo sida aanu u waafaqin mooshin-sharcigani Xeerka Saxaafadda iyo Waxyaabaha la Daabaco xeerka No: 27/2004 xadka Saxaafadda, suxufiga, iyo qoraalada uu usugay xeerkan dhaqan galka ahi eeg qodobada 4aad illaa 16aad Qodobkani wuxuu ku burayaa isla markaasna uu si toos ah waxba kama jiraan ugu noqonayaa qodobadan. Dastuurka somaliland Qodobkiisa 32aad XORRIYADDA BANNAAN-BAXA, RA’YI-DHIIBASHADA, SAXAAFADDA IYO WARBAHINTA KALE.
1. Muwaadin kasta waxa uu xor u yahay inuu ra’yigiisa ku bandhigo qoraal, hadal, muuqaal, suugaan ama qaabkale oo xeerka waafaqsan.
2. Muwaadin kasta wuxuu xor u yahay in uu abaabulo kana qayb qaato, kulan ama bannaan-bax nabadeed oo xeerka waafaqsan.
3. Saxaafadda iyo warbaahinta kale waxay ka mid yihiin xorriyaadka asaasiga ah ee ra’yi- dhiibashada, waxayna lee yihiin madax-bannaanidooda; way reebban tahay tallaabo kasta oo Iagu cabudhinayo; hawshoodana.
Hadii ay dastuuri tahay lahaanshaha hanti gaar ahaaneed sida ku cad qodobka 30aad ee dastuurkaidna Mooshin sharcigani wuxu jidaynayaa in lagula wareego qaab kaduwan sida dastuurku qabo hantida gaarka ah taas oo ah faro galinta uu mooshinkani ku sameynaayo Xuquuqaha Asaasiga ah ee Dastuurku u damaanad qaadayo muwaadiniinta ee lama taaabtaanka ah laguna sameyn karin wax kabadal iyo kaabis iyo waxkabadal toona loo diiday in lagu soo qaado sida ku cad Dastuurka Qodobka 127aad QODOBKA 30aad XORRIYADDA ISGAADHSIINTA: Qofna lama fara gelin karo qoraalladiisa gaarkaah, waraaqihiisa boosta ama xidhiidhkiisa isgaadhsiineed, marka laga reebo xaaladda uu xeerku baneeyo baadhitaan kooda, daba-galkooda, ama dhegaysi gooda iyada oo ay markaana waajib tahay in la helo amar garsoore oo sababaysan. Dhanka kale bal waxaad eegtaa waxa uu ka qabo xeerkan dhaqan galka ah, ee Xeerka Saxaafadda iyo Waxyaabaha la Daabaco xeerka No: 27/2004.
Qodobka 4aad: Saxaafaddu waxa ay ahaan doontaa mid iskeed u taagan oo xor ah, si xor ahna u gudato waajibaadkeeda.Waxa ay u adeegi doontaa bulshada, wax ku kordhin doontaa afkaarta dadweynaha, oo hawlaheeda kala duwan u gudan doontaa iyada oo aan ka bixin caqiidada Islaamiga, mabaadii’da Dastuurka iyo hadafka ah xoojinta midnimada qaran: wax carqalad ah lama hor dhigi doono saxaafadda si hawlaheeda u gudato aan ka ahayn kuwa uu tilmaamo xeerkani.
Qodobka 5aad: Saxaafaddu wax dan ula muuqata ayay daabici kartaa, ilaheeda wararkana way ka doonan kartaa oo ka urursan kartaa wixii xog ah. Sharciga hortiisa iyada ayaa mas’uul ka ah waxa ay daabacdo.
Qodobka 6aad
Sharcigu waxa uu dammaanad qaadayaa badbaadada weriyeyaasha iyo curiyeyaasha ama qorayaasha, waxana uu siinayaa dammaanadda sharciyeed ee daruuriga u ah fulinta hawlahooda; waxa uu ka dammaanad qaadayaa xorriyadda fakir-cabbirkooda, waxana uu gabbood uga yahay faragelin ku timaadda in Alla inta ay iyagu ku dhaqmayaan sifo sharciyeedka xeerkani u oggol yahay.
Qodobada 15aad,
Suxufigu waxa uu xaq u leeyahay in uu war iyo ka raadsado ilihiisa oo uu baahiyo ama iska dhaafo. Waxa uu suxufigu xaq u leeyahay in uu ilaaliyo oo xafido ilahiisa wareed, lagumana khasbi karo in uu sheego ama daaha ka faydo cidda ay tahay.
Qodobka 16aad
Suxufigu waxa uu xaq u leeyahay in uu diido in uu qoro ama diyaariyo wax ka soo horjeeda oo khilaafsan waxa uu aaminsan yahay amase dhibaya damiirkiisa suxufi ahaan. Waxa uu xaq u leeyahay in uu uga hadlo sida uu u arko tooska ee waafaqsan Dastuurka si uu u cabbiro aragtidiisa si kastaba ha loogu kala tagganaado fikirka iyo aragtida e.
Hadii qodobkaasi aan ku ekeeyo intaas aan udhaafo ka xiga oo ka xajiin badan, sidaas ka hore ayuu isna uburayaa.
Xeerka Hay’adda Sirdoonka Qaranka Qodobka 8aad Awooddaha Hay’adda
Faqrada 3. Hadii ay timaado xaalad degdeg ah (emergence case) waxay awood u leeyihiin inay halkeeda wax kaga qaban karaan iyaga oo aan cidna u marin isla markaasna la kaashanaya hay’addaha nabad-gelyada waxaanay la wareegi karaan qalabkasta oo loo adeegsado danbiyaadaas
qodobkani wuxuu si toos ah u faro galinayaa xuquuqaha aasasigaa ee uu dastuurku siiyay muwaadiniinta igmatay ee uu u adeego ama loogu adeego dastuurka, bal aan u eegno qodobada dastuurka ee uu ka hor imanaayo qodobkaasi
QODOBKA 25aad XAQA XORRIYADDA, DAMMAANAD-QAADKA IYO SHURUUDAHA XUQUUQDA IYO XORRIYMDKA
1. Qofna xorriyaddiisa loogama qaadi karo si aan xeerka waafaqsanayn.
2. Ma bannaana in qofna la qabto, la baadho ama la xayiro, haddii uusan markaa dembi faraha kula jirin, ama aanu amar qabasho oo sababaysan ku soo saarin Garsoore awood u lihi.
3. Dawladda ayaa muwaadiniinta u dammaanad qaadaysa xuquuqda iyo xorriyadaha. Xeer ayaa qeexaya ciqaabta ka dhalan karta ku xad gudubkooda.
4. Dhammaan xorriyaaka qofka waxa shardi ah in ayna ka hor iman xeerarka anshaxa guud, xasiloonida dalka ama xuquuqda qofka kale.
QODOBKA 29aad XURMAYNTA HOYGA
Hoyga iyo meelaha kale ee la deggan yahay waxay leeyihiin xurmayntooda; mana bannaana basaasid dooda, baadhidooda iyo geliddooda, haddii aanu jirin amar garsoore oo sababaysan.
Waxa waajib ah in si toosah loogu akhriyo amarka garsaooraha mulkiilaha ama degganaha hoyga intaa an la gelin. Baadhaha waxa ka reebban ku xad-gudubka amarka garsooraha.
QODOBKA 31aad XORRIYADDA LAHAANSHAHA HANTI GAAR-AH NEED
1.Qof kastaa waxa uu xaq u Iee yahay inuu sigaarah u yeesho hanti, taas oo ay shardi tahay inuu ku helo waddo xalaalah.
2.Hantida gaar ahaaneed ee lagu helay sixeerka waafaqsan, la lama wareegikaro danguud awgeed mooyaane, iyadoo markaana Iabixinayo cawil- celin munaasib ah.
3.Xeer ayaa xadaynaya waxyaabaha gelikara danta guud ee keeni kara la wareegidda hantigaar-ahaaneed.
Kadaran ee bal eeg iska hor imaadka iyo is burinta ka muuqata xeerkan waxaa uu qodobkan 16 aadXarfihiisa B,C&D ee xeerka sirdoonku u qoran yahay sidan.
Qodobka 16aad Falalka Ka Reebban Xubnaha Hay’add
Xubin kasta oo ka tirsan Hay’addan waxaa ka reebban :
A. In ay si toos ah iyo si dadban toona uga qayb-qaadato dhaqdhaqaaq xisbi/urur siyaasadeed.
B. In ay si aan xeerka waafaqsanayn u gasho ama u baadho goob gaar loo leeyahay, amaba u qabato hanti hab aan waafaqsanayn xeerkan.
C. Xubinta ku gefta faqradda “a” ee qodobkan waxa abaalmarinteeda loo raacayaa Xeer-Hoosaadka Hay’adda.
D. In ay qof muwaadin ah ku xadgudbaan xorriyadiisa aasaasiga ah ee distuuriga ah iyad oo looga faa’iideysanayo dano siyaasadeed”
Markaad eegto qodobkani wuxuu xubnaha hayadan ka xakamaynayaa ficilada ka dhalanaaya fulinta awoodaha qayral dastuuriga ah iyo waxyaabaha ka reeban oo ah Natiijadda ka imanaysa hawlgaladooda, iyo awoodahooda ku qoran qodobada 5aad,6aad & 8aad ee Xeerka Hay’ada Sirdoonka Qaranka.
{Tusaale, xuquuqaha aasaasiga ah ee dastuurka qodobadiisa 23 illaa 33 ku qeexan, waxaa ka mid ah <Qodobka31aad Faqradiisa 2.Hantida gaar ahaaneed ee lagu helay sixeerka waafaqsan, la lama wareegikaro danguud awgeed mooyaane, iyadoo markaana Iabixinayo cawil- celin munaasib ah.>, Halka xeerkan Xeerka Hay’ada Sirdoonka Qaranka, Qodabkiisa 8aad Faqradiisa 3aad Qaybteda danbe ka odhanayso <waxaanay la wareegi karaan qalabkasta oo loo adeegsado danbiyaadaas.>}. Waxaa halkaas inooga muuqda laba qalooc oo kala ah : *Iska hor imaad smeynaaya is burin xeerkan qodobadiisa ku jirta. *Ta labaadna in xeerkani ka hor imanaayo Dastuurka somaliland oo ah hagaha xeerarka dalka la waafajinaayo xeerkii iyo qodobkii waafaqi waayana uu yahay waxba kama jiraan sida ku cad Qodobka 128aad ee dastuurka Faqradiisa 2aad oo u qoran sidan.
QODOBKA 128aad SALDHIGGA IYO SARRAYNTA DASTUURKA
2.Dastuurka ayaa ugu sarreeya xeerarka dalka, xeerkasta oo aan isaga waafaqsanaynina,
waxa uu noqonayaa waxba kama jiraan.
Soo afjaridayda isbarbar dhiga Qodobada xeerkan sirdoonka is burinta dhaxdiisa iyo ka hor imaanshaha dastuurka ma leee yahay wado kale oo laga wareejiyo?. Waa maya sababtoo ah waxaa hor taagan Qodobka 127aad ee dastuurka oo fogeeyay ama laalay Dhammaan soo jeedimaha wax ka badal iyo kaabiseed ee qodobadan uu ku soo af-goay xeerkani Waana kan qodobku sida uu uqoran yahay.
QODOBKA127aad XUDUUDDA WAX-KA-BEDDELKA IYO KAABIDA DADASTUURKA
Mabannaana in soo jeedinta wax-ka-beddelka iyo/ ama kaabidda Dastuurku ay xambaar sanaato nuxur ka soo hor jeeda:
b.Mabaadi’da Shareecadda Islaamka.
t.Midnimada dalka (Israacsanaantadhul-ahaaneed).
j.Mabaadi’da talo-wadaagga iyo hannaanka xisbiyada badan.
x.Xuquuqda asaasiga ah iyo xorriyaadka qofka.
Gabagabo
Waxaan usoo jeedinayaa Dhammaan golayaasha uu mooshinkan-sharci dhaxwareegaya in ay ka fikiraan wakhti dheer oo aanay u eegin mooshinkan Muddo-xileedkiina, Inaydin fulisaan Eegtaana dhaarta Dastuuriga ah ee aad marten, Inaydin ka fogaatan musuqmaasuq qalin oo ah masuuliyadiina. Haddii xaal sidaas yahay maxaa xal ah,.
*In aan lagu degdagin dhaqan galinta mashruuc sharciga hayada sirdoonka qaranka
*In m/weynuhu mashruuc sharciga dib ugu soo caliyo golaha Wakiilada isagoo raacaya Qodobka 78 ee Dastuurka.
*In golaha wakiilada iyo guurtiduba u eegaan mashruuc sharciga iyo qayrkiiba waafajinta dastuurka kana saaran wixii ka hor imanaya dastuurka.
*In golayaashu ka yeeshan doodo iyo fadhiyo ka fidsan kuwii hore ee duudub ku ansixida aha oo si hufan loogu lafa-guro mashruuc sharciga. *In golahayaash barlamanku mashruuc sharcigan iyo kuwa kale ee la midka ah Kaashadaan aqoonyahanka sharci ee dalka si ay u fududaato is waafajinta mooshin-sharci, xeerarka iyo dastuurka loona helo xeerar lagu shaqayn karo oo dhaqan-gal iyo dhaxal-galba noqon kara
*In aan la siyaasadeynin durista mooshinkan sharci si aanu u lumin nuxurka durista saxani.
Qalinkii: Xeerka Hay’adda Sirdoonka Qaranka (Xeer no:59/2012) oo dhawaan ay ansixiyeen labada gole baarlamaan ayaa ah mid aad u murugsan isla markaana khilaafsan dastuurka iyo xeerarka kale ee uu xidhiidhka la samaynayo, haddiiba uu u dhaqan galo qaabka uu hadda yahay. Mooshinkan oo ah {saddex} Qaybood oo ka kooban 23 Qodob, waa mashruuc sharci oo ka madhan dhammaan qaababka xeer ee lagu dhaqmo muddo dheer iyo mid gaabanba, Waa mid ka arraddan Macnaha Erey-bixinerd, Waa mid aan la jaan qaadi karayn Dhammaan xeerarka Dhaqan galka ah ee horreeyay iyo Dastuurka Qaranka, Kama gayoonayno dhaliilihiisa balse waxaan is dul taagaynaa Qoddobada xeerkan ee ka hor imanaaya Dastuurka iyo xeerarka ka dheeggan ee dhaqan galka ah.
Xeerka Hay’ada Sirdoonka Qaranka (Xeer no:59/2012) Qodobka.7aad Xilka iyo Waajibaadka Hay’adda
Faqrada 11.La socodka qalabyada warbaahinta,qoraalada iyo meel kasta oo ay ku wajahanyihiin iyo in la hubiyo ujeedooyinka ay xanbaarsanyihiin iyo waxkasta oo ku duugan (publication press and propaganda). Intee ayuu leeg yahay xadka uu dastuurku xoriyad siiyay Saxaafadda iyo qoraalka qalinleyda waxaad sidoo kale xadka uu dastuurku muwaadiniinta u sugay sirta xogaha boosaha iyo qoraalada gaara ah. Bal eeg labadan qodob ee dastuuriga ah iyo sida aanu u waafaqin mooshin-sharcigani Xeerka Saxaafadda iyo Waxyaabaha la Daabaco xeerka No: 27/2004 xadka Saxaafadda, suxufiga, iyo qoraalada uu usugay xeerkan dhaqan galka ahi eeg qodobada 4aad illaa 16aad Qodobkani wuxuu ku burayaa isla markaasna uu si toos ah waxba kama jiraan ugu noqonayaa qodobadan. Dastuurka somaliland Qodobkiisa 32aad XORRIYADDA BANNAAN-BAXA, RA’YI-DHIIBASHADA, SAXAAFADDA IYO WARBAHINTA KALE.
1. Muwaadin kasta waxa uu xor u yahay inuu ra’yigiisa ku bandhigo qoraal, hadal, muuqaal, suugaan ama qaabkale oo xeerka waafaqsan.
2. Muwaadin kasta wuxuu xor u yahay in uu abaabulo kana qayb qaato, kulan ama bannaan-bax nabadeed oo xeerka waafaqsan.
3. Saxaafadda iyo warbaahinta kale waxay ka mid yihiin xorriyaadka asaasiga ah ee ra’yi- dhiibashada, waxayna lee yihiin madax-bannaanidooda; way reebban tahay tallaabo kasta oo Iagu cabudhinayo; hawshoodana.
Hadii ay dastuuri tahay lahaanshaha hanti gaar ahaaneed sida ku cad qodobka 30aad ee dastuurkaidna Mooshin sharcigani wuxu jidaynayaa in lagula wareego qaab kaduwan sida dastuurku qabo hantida gaarka ah taas oo ah faro galinta uu mooshinkani ku sameynaayo Xuquuqaha Asaasiga ah ee Dastuurku u damaanad qaadayo muwaadiniinta ee lama taaabtaanka ah laguna sameyn karin wax kabadal iyo kaabis iyo waxkabadal toona loo diiday in lagu soo qaado sida ku cad Dastuurka Qodobka 127aad QODOBKA 30aad XORRIYADDA ISGAADHSIINTA: Qofna lama fara gelin karo qoraalladiisa gaarkaah, waraaqihiisa boosta ama xidhiidhkiisa isgaadhsiineed, marka laga reebo xaaladda uu xeerku baneeyo baadhitaan kooda, daba-galkooda, ama dhegaysi gooda iyada oo ay markaana waajib tahay in la helo amar garsoore oo sababaysan. Dhanka kale bal waxaad eegtaa waxa uu ka qabo xeerkan dhaqan galka ah, ee Xeerka Saxaafadda iyo Waxyaabaha la Daabaco xeerka No: 27/2004.
Qodobka 4aad: Saxaafaddu waxa ay ahaan doontaa mid iskeed u taagan oo xor ah, si xor ahna u gudato waajibaadkeeda.Waxa ay u adeegi doontaa bulshada, wax ku kordhin doontaa afkaarta dadweynaha, oo hawlaheeda kala duwan u gudan doontaa iyada oo aan ka bixin caqiidada Islaamiga, mabaadii’da Dastuurka iyo hadafka ah xoojinta midnimada qaran: wax carqalad ah lama hor dhigi doono saxaafadda si hawlaheeda u gudato aan ka ahayn kuwa uu tilmaamo xeerkani.
Qodobka 5aad: Saxaafaddu wax dan ula muuqata ayay daabici kartaa, ilaheeda wararkana way ka doonan kartaa oo ka urursan kartaa wixii xog ah. Sharciga hortiisa iyada ayaa mas’uul ka ah waxa ay daabacdo.
Qodobka 6aad
Sharcigu waxa uu dammaanad qaadayaa badbaadada weriyeyaasha iyo curiyeyaasha ama qorayaasha, waxana uu siinayaa dammaanadda sharciyeed ee daruuriga u ah fulinta hawlahooda; waxa uu ka dammaanad qaadayaa xorriyadda fakir-cabbirkooda, waxana uu gabbood uga yahay faragelin ku timaadda in Alla inta ay iyagu ku dhaqmayaan sifo sharciyeedka xeerkani u oggol yahay.
Qodobada 15aad,
Suxufigu waxa uu xaq u leeyahay in uu war iyo ka raadsado ilihiisa oo uu baahiyo ama iska dhaafo. Waxa uu suxufigu xaq u leeyahay in uu ilaaliyo oo xafido ilahiisa wareed, lagumana khasbi karo in uu sheego ama daaha ka faydo cidda ay tahay.
Qodobka 16aad
Suxufigu waxa uu xaq u leeyahay in uu diido in uu qoro ama diyaariyo wax ka soo horjeeda oo khilaafsan waxa uu aaminsan yahay amase dhibaya damiirkiisa suxufi ahaan. Waxa uu xaq u leeyahay in uu uga hadlo sida uu u arko tooska ee waafaqsan Dastuurka si uu u cabbiro aragtidiisa si kastaba ha loogu kala tagganaado fikirka iyo aragtida e.
Hadii qodobkaasi aan ku ekeeyo intaas aan udhaafo ka xiga oo ka xajiin badan, sidaas ka hore ayuu isna uburayaa.
Xeerka Hay’adda Sirdoonka Qaranka Qodobka 8aad Awooddaha Hay’adda
Faqrada 3. Hadii ay timaado xaalad degdeg ah (emergence case) waxay awood u leeyihiin inay halkeeda wax kaga qaban karaan iyaga oo aan cidna u marin isla markaasna la kaashanaya hay’addaha nabad-gelyada waxaanay la wareegi karaan qalabkasta oo loo adeegsado danbiyaadaas
qodobkani wuxuu si toos ah u faro galinayaa xuquuqaha aasasigaa ee uu dastuurku siiyay muwaadiniinta igmatay ee uu u adeego ama loogu adeego dastuurka, bal aan u eegno qodobada dastuurka ee uu ka hor imanaayo qodobkaasi
QODOBKA 25aad XAQA XORRIYADDA, DAMMAANAD-QAADKA IYO SHURUUDAHA XUQUUQDA IYO XORRIYMDKA
1. Qofna xorriyaddiisa loogama qaadi karo si aan xeerka waafaqsanayn.
2. Ma bannaana in qofna la qabto, la baadho ama la xayiro, haddii uusan markaa dembi faraha kula jirin, ama aanu amar qabasho oo sababaysan ku soo saarin Garsoore awood u lihi.
3. Dawladda ayaa muwaadiniinta u dammaanad qaadaysa xuquuqda iyo xorriyadaha. Xeer ayaa qeexaya ciqaabta ka dhalan karta ku xad gudubkooda.
4. Dhammaan xorriyaaka qofka waxa shardi ah in ayna ka hor iman xeerarka anshaxa guud, xasiloonida dalka ama xuquuqda qofka kale.
QODOBKA 29aad XURMAYNTA HOYGA
Hoyga iyo meelaha kale ee la deggan yahay waxay leeyihiin xurmayntooda; mana bannaana basaasid dooda, baadhidooda iyo geliddooda, haddii aanu jirin amar garsoore oo sababaysan.
Waxa waajib ah in si toosah loogu akhriyo amarka garsaooraha mulkiilaha ama degganaha hoyga intaa an la gelin. Baadhaha waxa ka reebban ku xad-gudubka amarka garsooraha.
QODOBKA 31aad XORRIYADDA LAHAANSHAHA HANTI GAAR-AH NEED
1.Qof kastaa waxa uu xaq u Iee yahay inuu sigaarah u yeesho hanti, taas oo ay shardi tahay inuu ku helo waddo xalaalah.
2.Hantida gaar ahaaneed ee lagu helay sixeerka waafaqsan, la lama wareegikaro danguud awgeed mooyaane, iyadoo markaana Iabixinayo cawil- celin munaasib ah.
3.Xeer ayaa xadaynaya waxyaabaha gelikara danta guud ee keeni kara la wareegidda hantigaar-ahaaneed.
Kadaran ee bal eeg iska hor imaadka iyo is burinta ka muuqata xeerkan waxaa uu qodobkan 16 aadXarfihiisa B,C&D ee xeerka sirdoonku u qoran yahay sidan.
Qodobka 16aad Falalka Ka Reebban Xubnaha Hay’add
Xubin kasta oo ka tirsan Hay’addan waxaa ka reebban :
A. In ay si toos ah iyo si dadban toona uga qayb-qaadato dhaqdhaqaaq xisbi/urur siyaasadeed.
B. In ay si aan xeerka waafaqsanayn u gasho ama u baadho goob gaar loo leeyahay, amaba u qabato hanti hab aan waafaqsanayn xeerkan.
C. Xubinta ku gefta faqradda “a” ee qodobkan waxa abaalmarinteeda loo raacayaa Xeer-Hoosaadka Hay’adda.
D. In ay qof muwaadin ah ku xadgudbaan xorriyadiisa aasaasiga ah ee distuuriga ah iyad oo looga faa’iideysanayo dano siyaasadeed”
Markaad eegto qodobkani wuxuu xubnaha hayadan ka xakamaynayaa ficilada ka dhalanaaya fulinta awoodaha qayral dastuuriga ah iyo waxyaabaha ka reeban oo ah Natiijadda ka imanaysa hawlgaladooda, iyo awoodahooda ku qoran qodobada 5aad,6aad & 8aad ee Xeerka Hay’ada Sirdoonka Qaranka.
{Tusaale, xuquuqaha aasaasiga ah ee dastuurka qodobadiisa 23 illaa 33 ku qeexan, waxaa ka mid ah <Qodobka31aad Faqradiisa 2.Hantida gaar ahaaneed ee lagu helay sixeerka waafaqsan, la lama wareegikaro danguud awgeed mooyaane, iyadoo markaana Iabixinayo cawil- celin munaasib ah.>, Halka xeerkan Xeerka Hay’ada Sirdoonka Qaranka, Qodabkiisa 8aad Faqradiisa 3aad Qaybteda danbe ka odhanayso <waxaanay la wareegi karaan qalabkasta oo loo adeegsado danbiyaadaas.>}. Waxaa halkaas inooga muuqda laba qalooc oo kala ah : *Iska hor imaad smeynaaya is burin xeerkan qodobadiisa ku jirta. *Ta labaadna in xeerkani ka hor imanaayo Dastuurka somaliland oo ah hagaha xeerarka dalka la waafajinaayo xeerkii iyo qodobkii waafaqi waayana uu yahay waxba kama jiraan sida ku cad Qodobka 128aad ee dastuurka Faqradiisa 2aad oo u qoran sidan.
QODOBKA 128aad SALDHIGGA IYO SARRAYNTA DASTUURKA
2.Dastuurka ayaa ugu sarreeya xeerarka dalka, xeerkasta oo aan isaga waafaqsanaynina,
waxa uu noqonayaa waxba kama jiraan.
Soo afjaridayda isbarbar dhiga Qodobada xeerkan sirdoonka is burinta dhaxdiisa iyo ka hor imaanshaha dastuurka ma leee yahay wado kale oo laga wareejiyo?. Waa maya sababtoo ah waxaa hor taagan Qodobka 127aad ee dastuurka oo fogeeyay ama laalay Dhammaan soo jeedimaha wax ka badal iyo kaabiseed ee qodobadan uu ku soo af-goay xeerkani Waana kan qodobku sida uu uqoran yahay.
QODOBKA127aad XUDUUDDA WAX-KA-BEDDELKA IYO KAABIDA DADASTUURKA
Mabannaana in soo jeedinta wax-ka-beddelka iyo/ ama kaabidda Dastuurku ay xambaar sanaato nuxur ka soo hor jeeda:
b.Mabaadi’da Shareecadda Islaamka.
t.Midnimada dalka (Israacsanaantadhul-ahaaneed).
j.Mabaadi’da talo-wadaagga iyo hannaanka xisbiyada badan.
x.Xuquuqda asaasiga ah iyo xorriyaadka qofka.
Gabagabo
Waxaan usoo jeedinayaa Dhammaan golayaasha uu mooshinkan-sharci dhaxwareegaya in ay ka fikiraan wakhti dheer oo aanay u eegin mooshinkan Muddo-xileedkiina, Inaydin fulisaan Eegtaana dhaarta Dastuuriga ah ee aad marten, Inaydin ka fogaatan musuqmaasuq qalin oo ah masuuliyadiina. Haddii xaal sidaas yahay maxaa xal ah,.
*In aan lagu degdagin dhaqan galinta mashruuc sharciga hayada sirdoonka qaranka
*In m/weynuhu mashruuc sharciga dib ugu soo caliyo golaha Wakiilada isagoo raacaya Qodobka 78 ee Dastuurka.
*In golaha wakiilada iyo guurtiduba u eegaan mashruuc sharciga iyo qayrkiiba waafajinta dastuurka kana saaran wixii ka hor imanaya dastuurka.
*In golayaashu ka yeeshan doodo iyo fadhiyo ka fidsan kuwii hore ee duudub ku ansixida aha oo si hufan loogu lafa-guro mashruuc sharciga. *In golahayaash barlamanku mashruuc sharcigan iyo kuwa kale ee la midka ah Kaashadaan aqoonyahanka sharci ee dalka si ay u fududaato is waafajinta mooshin-sharci, xeerarka iyo dastuurka loona helo xeerar lagu shaqayn karo oo dhaqan-gal iyo dhaxal-galba noqon kara
*In aan la siyaasadeynin durista mooshinkan sharci si aanu u lumin nuxurka durista saxani.
Qalinkii: Garyaqaan Muuse Yuusuf Maxamed
Hargeysa, Somaliland
Hargeysa, Somaliland