8:55 am | Posted by Webmaster

Xukuumadda Madaxweyne Siilaanyo oo Sii Aabudhay Rajadii Boqolaal Shaqaale Dawladeed ah oo Naawilayay inay Sannadkan Helaan Xuquuqdoodii

Hargaysa 28. April 2017 (SDN/QJ):- Horaantii Sannadkan aynu Ku Jirno ee 2017 ayaa Wareegto uu Madaxweyne Siilaanyo soo Saaray Xili Habeen badh ah waxa uu ku faray Wasaaraddaha iyo Hay’adaha dawlada inay Joojiyaan dhamaanba Shaqaalihii Iyo Ciidamadii Cusbaa ee Ku jiray Sannad Miisaaniyadeedka 2017 ee Golaha Xukuumada iyo Golaha Wakiiladuba ay Meel mariyeen.

Ujeedada Hakinta qaadashada shaqaalahan Cusub ayuu Madaxweynuhu ku Sarjaray Mudo 3 Bilood ah taas oo u dhacaysay bishii January ilaa March isagoo Sababtana ku Sheegay si Wax looga qabto Sicir bararka ka taagan dalka hoosna loogu dhigo dollarka iyadoo la Soo noolaynayo Isticimaalka Shillinga Somaliland,Waxaa Kale oo Madaxweynuhu Magacaabay Gudi Heer qaran ah oo lagu Sheegay la dagaalanka Sicir bararka iyo qiime u yeelista Shilling Somaliland.

Xiliga uu Madaxweynuhu go’aanka soo saaray waxa ka sii horeeyay ilamaa 7 Saacadood qaraar ka soo baxay Shir aan Caadi ahayn oo ay Isugu yimaadeen Golaha wasiiradu kaas oo lagaga hadlayay Sicir bararka ka taagan suuqyada Somaliland waxaana shirkaas ka soo baxay qodobo aad loo soo dhaweeyay balse ay Su’aali dul taalay Sida loo fulinayo awaamiirtaas ka soo baxday Shirkaas.

Afar Bilood kadib haba yaraatee Wax ay Xukuumadu ka qabatay Sicir bararkii ma Jiro aan ka ahayn inuu Cirka isku sii Shareeray Halkii uu Maalintaas joogay marka la eego,Haba Yaraatee Digreetada Madaxweynaha Laguma Xusin in qaraarkiisa ay raacsan tahay Xaalada abaaraha,Hadaba Sadex Bilood kadib waxay Boqolaal Shaqaalaha dawlada ah oo Sannado badan rajo ku nool ahaa ay filayeen inay qaadan doonaan Mushaharaadkii ay ku Shaqaynayeen, War kale oo aanay filayn ayaa Todobaadkan dhegahooda soo gaadhay kadib Markii ay Kulan yeesheen Madaxweyne Siilaanyo iyo Hay’ada Shaqaalaha dawlada iskuna raaceen Mudo aan la Cayimin inay laalnaato Shaqaalaysiinta Shaqaalihii ku Jiray Odoroska Miisaaniyadda 2017.

Bal ila Dhugo Nuxurka Go’aamadii uu Madaxweyne Siilaanyo ka qaatay Sicir bararka.

Ujeeddo: Qorshaha Deg-dega ah ee Joojinta Sicir-bararka

Mudanayaal,

Tix-raac Go’aankii Golaha Wasiirrada ee tirsigiisu yahay Lr. 212^aadkuna taariikhaysnaa 24/01/2017, kaasoo lagaga dooday laguna falanqeeyey daraasaad qoto dheer oo ay soo bandhigeen Guddidii aan u xil saaray qiima dhaca Shilinka Somaliland.

Gabagabadii Kal Fadhigaa aan caadiga ahayn, waxay dhamman xubnaha Golaha Wasiirradu ku ansixiyeen kuna taageereen in la qaado tallaabooyinkan deg-dega ah ee lagaga hor tagayo sicir-bararka iyo qiima dhaca Shilinka Somaliland.

Haddaba, waxaan halkan idiinku soo gudbinayaa qodobadii ay Golaha Wasiirradu ansixiyeen, kuwaas oo ah qorshaha deg-dega ah ee joojinta sicir-bararka, waana sidan:

Adkaynta iyo xoojinta xidhiidhka wada shaqayneed ee hay’adaha ay sida tooska ah arrintani u khusayso oo kala ah:

Baanka Dhexe ee JSL
Wasaaradda Maaliyadda
Wasaaradda Ganacsiga

In la joojiyo kharashaadka dawladda (Government Expenditure) ee lagu bixiyo lacagta adag ee Doolar-ka ah, marka laga reebo Raashinka Ciidammada, Wakiillada Dibedda ee JSL, Safarrada Dibedda ee Madaxda Dawladda iyo kharashka hawada sare ee TV-ga Qaranka.

In Wasaaradda Maaliyaddu iyo Baanka Dhexe ay abuuraan guddi laba geesood ah oo ka kooban afar xubnood oo kala ah:
Wasiirka Wasaaradda Maaliyadda
Guddoomiyaha Baanka Dhexe ee JSL
Agaasimaha Guud ee Baanka Dhexe ee JSL
Xisaabiyaha Guud ee Qaranka

Guddidaasi waxay si wada jir ah u xaraashi doonaan lacagaha Doollar-ka ah iyo Shillinka Somaliland, si ay isugu dheeli-tiraan baahida Doollar-ka iyo Shillinka Somaliland, una suurta-geliyaan heer ay is leekaadaan labada baahiyood ee Shillinka iyo Doollar-ka (Demand and Supply Equilibrium).

In la joojiyo kharashaadka Dawladda ee ku baxaya Shillinka Somaliland muddada lala dagaalamayo sicir-bararka iyo qiima dhaca Shillinka Somaliland, marka laga reebo Mushaaharka Shaqaalaha, Ciidammada, kharashka hawl socodsiinta iyo gurmadka abaaraha.
In shirkadaha waaweyn ee leh bangiyada gaarka ah (Private Banks) sida Dahabshiil Group iyo Telesom Group, ay si rasmi ah u joojiyaan isku beddelka lacagaha qalaad (Foreign Money Exchange), sidoo kale ganacsatada waaweyn ee wax dhoofisa waxna soo dejisa sida Shirkadda Oomaar, Shirkadda Deero iyo IWM, aanay iyaguna si toos ah iyo si dadban toona uga ganacsan karin isku beddelka lacagaha.
In Shirkadaha Telesom iyo Dahabshiil ee leh adeegga Zaad iyo E-Dahab, ay joojiyaan lacagta Doollar-ka ee lagu shubayo telefoonnada gacanta wixii ka yar $100(Two Digits), kana saaran nidaamkooda Doollar-ka.
Si kor loogu qaado isticmaalka Shillinka Somaliland, waa in Shirkadaha Telesom iyo Dahabshiil adeegyadooda Zaad yo E-Dahab ay ka dhigaan ku shubashada iyo ku kaydsiga lacageed mid aan xad lahayn oo Shillinka Somaliland.
Maadaama lacagta sharciga ah ee Dalkani leeyahay (Legal Tender)ay tahay Shillinka Somaliland, sida uu dhigayo Xeerka 32^aadee Baanka Dhexe ee JSL, waa in ganacsatada bixisa adeegyada kala duwan (Service Providers) iyo kuwa ka ganacsada alaabta (Purchasing Goods) ay ku saleeyaan iibkooda Shillinka Somaliland, gaar ahaan bixinta kharashyada loo isiticmaalo bishii, sida ajuurada waxbarashada (School Fees), bixinta nalka, biyaha, kirada guryaha, ku shubashada telefoonnada gacanta iyo IWM.

In bangiyada gaarka loo leeyahay (Private Banks) ay macaamiishooda u furaan Xisaab Shillinka Somaliland, maadaama ay tahay lacagta sharciga ah ee dalku leeyahay.
Waa in la xoojiyaa awoodda Baanka Dhexe ee JSL ee uu siinayo Xeerka Baanka Cutubkiisa 2^aadQodobkiisa 4
Waa in mustaqbalka fog Baanka Dhexe ee JSL loo abuura rasamaal ballaadhan.
Waa in la hakiyo Saddex Biloodka ugu horreya ee soo socda hawlgelinta shaqaalaha iyo ciidammada cusub ee ku jira Miisaaniyadda sannadka 2017-ka.
Isticmaal la’aanta lacagta qaranku waa dembi. Sidaa darteed, waa waajib Qaran in dhammaan muwaadiniinta iyo shisheeyaha ku nool Jamhuuriyadda Somaliland, ay si rasmi ah u adeegsadaan, waxna ku iibinayaan waxna ku iibsadaan cumladda dalka.
Cid kasta oo ka hortimaadda dhaqangalkeeda iyo isticmaalkeeda, waxaa laga qaadayaa tallaabo adag oo sharciga waafaqsan.
Waxaa reebban in shaqaale weynaha dawladda, ciidammada iyo madaxda kala duwan ee qaranku ay ku beddelaan mushaharkooda lacagta Doollar-ka. Sidoo kale, waxaa reebban in sarriflyaashu wax ku beddelaan ama lacagaha qalaad ku sarrifaan Baanka Dhexe iyo Laamaha Gobollada, ama agagaarkooda.
Waxaa la mamnuucay in aanu sarrifka Doollar-ku dhaafi karin SH/=7,000 (Toddoba Kun oo Somaliland Shillings).
In la dhiso kalsoonida Baanka Dhexe ee shacbiga iyo ganacsatada, si taa loo meelmariyo, waa in dib u habayn lagu sameeyo Guddida Agaasinka Baanka Dhexe ee JSL (Board of Directors).
In la hubiyo nidaamka iyo qaabka ay wax u sarrfitaan Wakiillada iyo ganacsatada ka xoogsada Jaadka.

Haddaba, maadaama loo baahan yahay in si deg-dega loo hirgeliyo qorshahan, waxaan hirgelinta iyo dabagalka hawshan u magaacabay masuuliyiintan soo socda:

Guddoomiyaha Baanka Dhexe ee JSL.
Wasiirka Wasaaradda Maaliyadda.
Wasiirka Wasaaradda Madaxtooyada.
Wasiirka Wasaaradda Arrimaha Gudaha.
Wasiirka Wasaaradda Ganacsiga iyo Maalgashiga Caalamiga ah.
Xeer Ilaaliyaha Guud ee Qaranka.

Ugu dambayn, waxaan farayaa dhammaan masuuliinta ay warqaddani sida tooska ah iyo sida dadbanba ugu socoto, in ay meelmariyaan, fuliyaanna go’aamadan ka soo baxay Golaha Wasiirrada JSL, isla markaana ay sharciga la tiigsadaan cid kasta oo ka hor-timaadda dhagan-galkooda.

Waxay Maanta Marayaan Marxalad adag oo iyada lafteedu gurmad u baahan Waa nolosha Shaqaalahan Mudada dheer u soo Samrayay inay Qarankooda ka heli doonaan Wixii ay Mudada Sanadada ah ugu Soo Shaqaynayeen,Kadib Markii Madaxtooyadu ku Tidhi hadal u dhacaya ‘’Waxba la idiinma hayo ee Iska Suga Dawlada dhalan doonta Marka ay dhacdo doorashada Mugdiga badani ku gadaaman yahay’’.

Si kastaba ha ahaatee Abaaraha iyo aafooyinka Maanta Wehelka la noqday Shacabka Somaliland Waa Cuqubooyinka ka dhasha Xaq darada iyo Duudsiga lagula Kaco Shaqaale u soo Xoogsi tegay inay reerahooda u helaan waxa ay Karsadaan wixii ay ku haminayeena laga dhigo hal bacaad lagu lisay.