“Somaliland Saboolnimada Waxa Ay Kaga Bixi Kartaa 10 Sanno” Eng Maxamed Xaashi

Hiigsigaasi waxa aan ku saleeyay, kharashka xad-dhaafka ah ee inta yari ku tagri-fasho . Sida ku cad qaybtii koobaad shaxda I, Kharashkaas oo ah:                            $116 ,029,960 ama 64% oo ka mid ah Miisaaniyadda 2015.
Haddii lacagtaa loo qoondeyn lahaa, HORUMAR iyo sido kale miisaaniyadaha ka dambeeya, mudadaa Toban sano, wuxu noqon ama ka badan doona, $1,160,299,600. Dhiisha FAQRIGA waa la tuuri lahaa.
Waxa la tabayaa, maamul-wanaagsan, oo aragti dheer leh, lexejeclo u leh, horumarka Dalka iyo daryeelka Dadkiisa. Waxa la tabayaa, Madax xakamaysa musuq-maasuqa baahay, eexda qabiil iyo cadaalad darrada. Waxa kale oo la tabayaa Madax maanka ku haysa, daryeelka iyo nolosha Dadkeeda.
QAADKU: Waa aafada u weyn ee Dalka. Wax siyaasad ah oo Dawladdu ka leedahayna ma jiro. Waxa ku baxa: Maalintii: $ 1,180,000.                                                       Bishii $36,580,000. Sannadkii $ 438,700,000.  Waxa  inta dheer; wakhti lumis iyo caafimaad darro iyo sicir-barar.
QAYBTAN LABAAD, waxa aynu ku falanqayn, sidii looga midha-dhalin lahaa lacagta kor ku xusan, ee horumarka Dalka loogu isticmaa lahaa Iyo talaabooyinka ay tahay in la qaado:-
1. MUSUQ-MAASUQA:
HANTIDII Qaranka ee Xukuumaduhu, LUNSADEEN waa: DHUL, DAARO IYO LACAG ($204,425,266.5): HAAMIHII SHIDAALKAA, u dambeeyay. Af-garadkan ama Caadada Xukuumadaha xilka, la kala wareegaa waxa ay tahay; Xukuumaddii iga horeysay, wixii ay lunsatay, INDHAHAAN KA QARSADAY. Addna sidaa yeel.
Haddii aan talaabo adagg laga qaadin, musuq-maasuqa iyo eexdu, way baahi, Xasiloonida maanta Dalku ku sugan yahayna waa la waayi. Cabudhis, iyo caga-juglayni xal ma aha. Horaa loo eeday.
HANTIDA QARANKU WAXA AY KA DHAXAYSAA; UMMADDA REER SOMALILAND, Waxa ay ku bixi kartaa SHARCI: Dastuurka Qod.11aad-1,2 & 3. Iyo Dastuurka Qod. 12aad-1,2,3,4,5,6,7. Wixii ka baxsani, waa XATTOOYO.
2. SHAQO LA’AANTA:                                                                                                                      Shaqo la’aanta waxa lagu qiyaasaa: 70 -75 %. Waa xaalad adag oo Madaxdu (Xukuumad/Xeer-Dejin), indhaha ka qarsadeen, dhagahana ka fureysteen. Dhayalsi iyo ku tagrifal hantida dadweynuhu ka qatan yahay, oo intooda badan aan dab loo shidin. Waa xaaladaha qaraxa iyo kacdoonu ka dhasho, ee aan Lama mahadin.
MAXAY DAWADU TAHAY? Waxa caafimaadku ku jiraa, in la sameeyo Shaqo abuur Laxaad leh. Waana in lagu xisaabtamo Dadweynaha saboolka ah, D’ayarta iyo ardayda Dugsi-Hoose/Dhexe/ Sare iyo kuwa JAAMACADAHA ka soo BURQANAYA ee ay soo food-saartay: Shaqa la’aan, TAHRIIB iyo ismiidaamin7.
Buugga Somaliland In figures:

Tirada ardayda Dugsi H/Dhexe      :  2011/12   = 184,682.

Tirada ardayda Dugsi Sare              :  2011/12   =   31,384.

Tirada ardayda Jaamacadaha         :  2011/12   =   13,752.
3. XAALADDA SHAQAALAHA:

Xukuumadii Madaxweyne Rayaale, shaqaaluhu wuxu ahaa:                6,933.

Xukuumada Madaxweyne Axmed Maxamed, shaqaaluhu waa:

15,223. Shaqaalaha aan imtixaan gelin waa:
5,308. Shaqaalaha Aroortii BOOGA SAXEEXA, ee iska HOYDA waa:                  7,186.
Maxaa loogu talagalay, TABABAR iyo SHAQO ee loo hayaa?

 

SHAQAALAHA GUUD IYO PERCENTAGE GRADES KA
Grade	Number	Salary Per Month	Total Amount	Percentage of Grade
A	2871	1,017,120 = $130	2,920,151,520	26.6
B	7481	829,920 = $106	6,208,631,520	57
C ?	1692	639,600 = $  82	1,082,203,200	9.8
D ?	1980	374,400 = $  48	741,312,000	6.6
TOTAL	14024	Exch.Rate SLS 7.8	10,952,298,240	100

 

Saacadaha shaqadu aad bay u yar yihiin: Waxa haboon in shaqaalaha aan shaqayn; Gelinka dambe la hawl-geliyo. Taas oo ka mudan in la eryo. Xaaladda Shaqa la’aanta taagan awgeed. Waa in labada gelin ba la shaqeeyo. Shaqaalaha aroortii ha galaan 7am ilaa 12.00 duhurnimo.                                        Shaqaalaha gelinka dambe ha galaan 1da duhurnimo ilaa lixda 6da galabnimo. Markaa Dadweynuhu wuxu kasbi adeeg 10 saacadood ah, maalintii.

Arrimuhu intaa kuma dhama: Shaqaaluhu waa inuuo Daryeel helo:

Mushahar ay ku noolaan karaan iyo Hawlgab. Si cadaaladda loo sugo, shaqaaluhuna aqoon u korodhsado, eex iyo qabyaaladdana uga baxo, waxa iyana haboon, in tartan imtixaan loo galo shaqo qoridda iyo dalacaadda labada ba, darajada A ilaa C. (Agaasime guud ku jiro).

Dib u habeyn Maamulka Qaranka:

In Sharciyada la dhamaystiro. Laga baxo xeer baa qeexi. Madaxtooyadu ixtiraamto Dastuurka iyo Xeer-hoosaadyadiisa. Hanti-dhawrka iyo Xeer-ilaaliyaha guud, in shaqo ka errigooda la adkeeyo oo G/Wakiilada laga ansixiyo haddii dambi jiro.

Waa in ERIGOODU, aanu MADAXWEYNAHA u gaar noqon.                                                                                                                                        Markaas ayay ku dhiiran, in ay baadhaan musuq-maasuqa Madaxda Sare: Xukuumadda iyo Xeer-dejinta. Xaffiisyadu noqdaan, meel dadweynaha loogu adeego, oo ayna noqon meel Madaxdu, daaro dha-dheer ka dhisantaan.

DHISME GURYO JABAN, OO DAN-YARTA:                                                                    Kiradu waa qaali. Dan-yartu ma awoodi karto. Waa in Xukuumaddu u dhisto Guryo jaban. Waxa  lagu bilaabi LABA KUN OO GURI (2,000). Qiimaha Gurigu yahay; labaatan kun USD ($ 20,000) ama ka yar. Xukuumaddu bixiso 25%. Baaqigana kiraystuhu ku bixiyo kiro bileedka. Marka qiimaha gurigu dhamaado, mulkiga kireystuhu la wareego. Wuxu noqo qof Hantiile ah.

DHAQIDDA XOOLAHA, DARYEELKA DHIRTA iyo KHAYRAADKA BADDA:                                                                  Xoolaha iyo Dhirtu waxay ku socdaan in ay TAFIIR-GO’AAN. KHAAYRAADKA BADDANA in la XAALUFIYO. Sidaa darteed waxa lama huraan ah, in Wasaaradaha qaabilsani,  xil iska saaraan ilaalinta iyo daryeel kooda. Waa in ay hawlahooda u badiyaan La shaqeeynta; xoola-dhaqatada iyo beeralayda, Dhaqaale iyo aqoon-cilmina lagu caawiyaa.

Tusaale ahaan, haddii la daryeelo adhiga wuxu sannadkii dhali laba jeer. Dhirtana la ilaaliyo oo loo sameeyo biyo-xidheeno iwm.                                                                                                    Khayraadka badda, si adagg loo ilaaliyo. Waxa kale oo loo baahan yahay in dadkeena la baro siday uga faa’idaysan lahaayeen khayraadka baddeena iyo in Dhaqaale lagu caawiyo kaluumaysatada oo la gaadhsiyo heer ay dibaadda u dhoofiyaan.

WARSHADDII SIBIDHKA:                                                                                                      Laba khalad ayay Xukuumaddu gashay. Hantida Qaranka oo cid gaar ah, gacanta u geliso. Waa hanti QARAN oo dadka u dhaxaysa, Dawladda xilka haysa ayaana uga  mas’uul ah. Hantidada UMMADDU leedahay, oo ay tahay  in caddaalad iyo sharciga lagu maamul, Xukuumadihii way ka gabiyeen xilkii ka saarnaa, Dhismaha warshaddii sibidhka. Waxay xal moodeen in ay faraha ka laabtaan, markii dad tiro yari isku qabsadeen. Waxa laga dheefi lahaa shaqo iyo dhakhli badan. Waxa ku tasoobay (59% Qaranka iyo 41% dadweynaha oo faaiido ah).

Talo ahaan; Xuxuumaddu ha ka baxdo NAAS-NUUJISKA tiro yar oo ay wadato. Ha iibiso; SAAMIYO (shares) yar-yar, oo dan yartuna awood karto. Tusaale ahaan, Affartan dollar ($40) saamigi. Ummadda Somaliland: Selel ilaa Sool iyo qurba-jooga, meel ay joogaanba, ha u sinnaadeen lahaanshaha Warshadda sibidhka iyo khayraadka kale.

Iibka saamiga yaanla joojin. Ha iska socdo. Marka qiimihii warshadda la dhamaystiro ama  la gaadho. Warshado kale ayaa lagu dhisi dheeraadka soo hoyda. Sida: warshad rinji, Kaluun, horumarinta dhuxul-dhagaxda, oo bad-baadin doonta DHIRTA. iwm.

ALLAA MAHAD LEH.

Eng. Maxamed Xaashi Cilmi.

QAYBTA SADDEXAAD: Waxa ay noqon, In SHAA’ALLAA: Maxaa HAKIYAY AQOONSIGII JAMHUURIYAADDA SOMALILAND?