Kuma Aanan Tabceen!
Salaaddii casar ayaan ku tukaday masaajid aan wax badan ka fogayn gurigayga. Judhii salaadda laga baxayba, intaan kabahayga hore u iladay ayaan beegsaday dhinicii albaabku iga xigay. Kolkaan bannaanka u soo baxay ayaan milicsaday Islaan gidaar masaajidka ka soo horjeeda fadhida. Go’ ayaa dusha kaga dedan. Dhulkana waxaa u goglan go’ kale oo dadka masaajidka ka soo baxaa ay lacagta ugu ridayaan. Kun shillin oo aan jeebkayga bidix ee surwaalka ku ogaa ayaan baadh baadhay oo aan sadaqo ahaan ula baxay. Haddaan is iri hore u dhaqaaq… ayaa Islaantii cod muruge leh waxay igu tidhi “ Hooyo Rabbi nimcada hakuu siyaadiyo, waxaad u soo eegtahay wiilkaygii” … Intaa hadday tidhi codkii baa ka xidhmay oo ilmaa indhaheeda ka soo hoortay; waxaana xigtay in ay miyir doorsoonto oo ay dhinac u dhacdo.
Lugahaa i gargiiray, jidhkaa i dubaaxiyey, wadnahaa i fugleeyey, indhahaa i ilmeeyey; gebi waxa i dabooshay naxdin iyo murugo. Intaan kada loobsaday ayaan Islaantii madaxa qabtay oo aan gidaarka ku tiiriyey. Indhuhu kor bay jiraan, labada dhabanna ilmadaa da’aysa. Cod liciifa oo aad u liita ayey ku leedahay “ Isagaa hoogaa i baday, hannadkaan dhallaaa hoogaa i baday …” markay sidaas ku hadaaqaysay, waxay afka kula jirtaa suulkeeda midig oo ay calalinaysaa. Hal xoogaa ah hadday xaaladdaa ku sugnayd anna aan sidii weli madaxa u hayo, ayey tartiib tartiib u soo miyirsatay, marba marka ka dambeysa waa ay soo fiicnaanaysaa, ilaa ay wax kala garatay oo ay sare u soo fadhiisatay. Meherad nagu dhow ayaan sufur biya ah uga keenay. Markay qudhqudhisay ayey awoodday in ay afka kala qaado oo ay isku daydo in ay ila hadasho.
Iyadoo istiilaysa ayey iga codsatay in aan garab galo oo aan gurigeedii u sii tukubiyo. Hawraarsan intaan idhi, ayaan weyddiiyay halka iyo goobta gurigeedu ku yaal. Waxay igu tidho eeddo waa masaajidkan sii rogiisa. Waan sii tukubiyey ilaa aan aqalkeedii ka soo gaarnay. Waa aqal cariisha oo dhoobo ka samaysan, hareeraha waa ka dulduleelaa. Ilama aha in dhaxanta lagu dugsan karo. Sidoo kalena isma lihi dhibcaha roobka ayuu celin karaa. Iima muuqato cidkale oo aan iyada ahayn oo aqalkan ku nool, sidaan dareemayo waa keligeed. Yaa keligeed! Oo tolow yaa u miciina kolkuu xanuunku la soo derso, ehel ma laha miyaa Islaantu, aaway ubadkeedii mise waaba goblin, deriskeedu xumaa may cariishka u dayac tiraan? ayaan is weyddiinayay.
Ilbiriqsiyo haddaan aqalkii indhaha la raacayey, oo aan la fajacsan ahay sida wax yihiiin, ayaa Islaantii garabka iga taabatay oo igu tidhi “Eeddo masalahaas salka dhig oo cabbaar naso waad soo yare daashee.” Mooyi wax i watee, haye ayaan idhi; dabadeedna sidii askarigii intaan amarka degdeg u qaatay ayaan masalihii ku dul fadhiistay. Durbadiiba Islaantii waxay soo fadhiisatay docdayda bidix; annoo aan weydiisan ayey ii bilowday sheeko dheer oo nolosheeda ku saabsan. Sheeko beerka i qaaday oo uur ku taalo igu beertay; sheeko wixii aan hayeyba i hilmaansiisay oo qalbigayga taabatay; sheeko aan ilaa hadda xusuusto oo dhegayga ka sii guuxaysa. Sidan ayeyna iigu bilowday:
“Adduunkani waa meerto, intaad nooshahayna marxaladiba marxalad ayey kuu dhiibtaa. Waayo aragnimo iyo khibrad ayaa laga dhaxlaa. Adkaysi iyo dulqaadna waa laga bartaa. Seban kastaba waayihiisa leh. Shakki kuma jiro in duruufta noloshu is bedesho. Subax kastoo beryana aad xaalad nololeed oo cusub gasho. Dharaar waad caafimaad qabtaa; dharaar kalena xanuun baa la ildaran tahay. Maalin baad dheregsan tahay; maalin kalena gaajaad la jaartahay, Ayaan waa aad faraxsantahay; ayaan kalena murugaa ku saaqda. Maalmaa halyey tahay, codkaagana loo dhega nugul yahay oo loo soo joogsadaa; maalmo kalena ruux hantaatacay kama duwanid. Maalmaad xarrago la tiicdaa; dharaaro kalena uskagaad weheshataa , Xilliyaad maal buuxdaa; wakhti kalena cirkaad iska haysaa oo caydh iyo busaarad baa kula deristay. Beryaad nabad ku caana maashaa oo baqdin la’aan aad ku waa bariistaa; beryana colaad ayaa lagugu ibtileeyaa. Sannad baad ciir lulataa oo cirka iyo dhulku walaaloobaan, guguna si wacan kuugu hooraa; sannadka xigana ciid cas iyo abaartii lug cad baa lagugu kiciyaa, La yaab ma leh waa adduun iyo xaalkiis.
Yaraantaydii ayaa hooyaday ii bixisay magaca Caasho dhool. In kastoo Aabbahay Sidciyo ii bixiyey; haddana, waxa hirgalay magacii hooyaday ii bixisay: Dhudi. Aabbahay waxa uu ahaa maal qabeen aad deegaanka looga yaqaanay. Waxa uu ahaa geesi wax quudha oo xagga deeqda iyo wax bixinta cidi kuma gaadhi jirin, Dhinaca doodda iyo gole ka hadalkana waa looga dambeyn jiray, oo haddii xaajo murugto ragga wax kala furdaamiya ee dhiiga ku hagoogta ayuu hormuud ka ahaa. Ma eexde runta sheega ayuu ahaa. Caddaali xaqsoora ayuu ahaa. Aabbe u debecsan oo u jilicsan qoyskiisa ayuu ahaa, si kastuu masuulliyad culus u siday ma ahayn mid daryeelkayaga hilmaama. Ma ahayn mid cidlo nooga dhaqaaqa. Isku duubnimadooda ayaa noloshooda wax ka beddeshay. Is fahamkooda garashada ayaa gurigooda ka badbaadiyey inuu dumo. Is ixtiraamkooda iyo isqaddarintooda, isku nuglaanta iyo is maqalka, isku dhibridda dhexdooda taalay; ayaa qayb ka ahayd sida hagaagsan ee aan u soo barbaaray. waxaan uga soo muuqday hablihii facayga ahaa sida dayaxa, maaha oo keliya xagga quruxda; balse dhanka garashada, kartida, dulqaadka, xishoodka iyo dad la dhaqanka.
Waa tiise hore loo yidhi “ gabadhi waa guur u joog” waxaa timi dharaartaan ugu yeedhay “ lama dhaafaan” , waa maalintii xilli bariisa ah uu aabbe iigu yeedhay geed wajahadda aqalkayaga ku yaalay, markaas oo uu farta iga saaray go’aan uu xalay hurdada ku soo goostay, kaas oo aan ka laabasho lahayn. Aabbena waxa uu ahaa nin hal adag oo aan ka noqon go’aanka uu goosto. si hufan oo aan laalaabasho lahayn ayuu iigu sheegay inuu i bixiyey oo uu isiiyey wiil aan ilmaabti nahay oo magaaladda dukaan ku leh, oo la yidhaahdo Xasan . Isagu ima kaa weydiisan ee anaa kula gaclooday oo ku siiyey ayuu ii sii raaciyey. Sidii hablaha Soomaaliyeed caaddada u ahaydba madaxa ayaan u ruxay, taasoo hawraarsan iyo waan aqbalay ka dhigan.
Hammuun iyo xiiso ayaan u qabay in aan mar uun magaalo arko, oo aan miyigaan ka dal doorsado. Welwel badan ayaan ka qabay in aan miyi dego oo aan carruur ku xambaaro. In kastaanan Xasan weligay arag oo aanan dhaayo saarin in aan maqlo mooyee, haddana, markaan dadab galnay ee hoy wadaagnay, waxa uu noqday ruux dabeecad wanaagsan. Aad baanu isugu qanacnay, danta qoyskana si dhow ayaan iskula garanay. Intaan wada noolayn ma xusuusto maalin aan is qabanay ama aanu xaajo ku muranay oo cidi noo garnaqday. Si kastoo arrini nooga murugto midkaayo ayaa tanaasuli jiray oo kan kale hadduu ka qaloocan yahay raalli gelin jiray.
Waxaanu beryo noloshaa fiican ku soo istareexnaba, waxaa yimid xilliyadii adkaa. Subax qudha ayaa magaaladii iftiimaysey ee nabada xalay looga seexay, waxay ku waa bariisatay, hungunka madhaafiicda iyo daryanka rasaasta yaryar. Dayaanka baasuukaha iyo dhawaaqa Suuga ayaa dadku la dayeysan yihiin. Waxa lagu jaah wareersan yahay xaaladda iyo waxa soo kordhay. Durbadiiba qax iyo kala carar ayaa bilowday. Ruux walbi wuxuu haaban karay intuu haabtay ayuu halhaleel aqalkiisii uga rooray, hooyo iyo carruurteedii baa kala halaabay, Aafo iyo saygeedii baa is waayey, nin walbi halkuu beegsan karay ayuu bartilmaameedsaday. Mid gaadhi raaca iyo mid lugtiisa ciirsadaba danta ayaa kalliftay in magaaladii qarniyada la deganaa laga hayaamo, oo miciin la bido duurka iyo dhul lama degaan u eke ah.
Colaadaasi magaalada aafeysey waxaan ku waayey odaygaygii Xasan oo xabad wiifta ahi la kulantay. Weli ma ilaabin mana ilaabi doono oo waxa ii muuqda isagoo dhaawaca, oo bartamaha laamiga yaal, una dhintay dhiig bax, anna aan ku dulmeeraysanayo anigoo barooranaya. Balse, nasiib darro, aan waxba u qaban Karin. Kolkii naftu deysayna intaan cimaamadiisa madaxa ka huwiyey ayaan isaga soo huleelay. oo dhabada cagta saaray. Waxaan gocle iyo orad ku soo jiraba, waxaan gaajo iyo diihaal la ildarnaadaba, waxaan markaan daalo kacaa fadhiistaba; waxaan soo gaadhay goob nabadeed oo xasiloon.
Waxaan durbadiiba ka raysanay dhawaaqii hubka culus ee dhegahayaga ka guuxayey, noloshanna sidii horre waa soo dhaameysey. Waxana tuuladaa aan u soo qaxnay iigu dhashay curadkaygii Cigaal Xasan. Maadaama uu agoon yahay oo aabbihii dagaalladii galaafteen, waxa lagama maarmaan noqotay in booskii aabbahana aan u buuxiyo. Si aan nolosheenna u debero, ayaan samaysay kabadh aan bagaash ka yar yar ku iibiyo. Rabbi mahadiiye miiskaas yar ayaan ka soo sari jiray nolol maalmeedka. Ilaa markii dambe aan furtay Dukaan oo ganacsigaygiina kor u soo kacay. Sannado ka dib waxaan dhistay guri aan anigu leeyahay.
Curadkayga Cigaal Xasan oo ahaana ilmaha keliya ee aan dhalay, waxaan ku daray dugsi qur’aan. Kolkuu qur’aanka dhammeeyeyna waxaan ku daray dugsi lagu barto maadiga. Waana uu sii watay waxbarashada ilaa uu heerka koobaad ee Jaamacadda dhammeeyey. Anigu waxaan si gaara wakhtigaa xil isaga saaray in aannu waayin masaariif, wuxuu cuno, wuxuu cabo ama uu xidho. Bil kasta waxaan diyaarin jiray lacagta dugsiga ama jaamacadda uu dhiganayo. Waxaan ku riyoonayey oo aan rajaynayey markuu jaamacadda ka baxo in uu kaalintayda buuxin doono , oo uu ganacsigan la wareegi doono, anna aan nasan doono oo uu fadhiga wax igu siin doono. Balse, nasiib darro, taasi ma noqon mid dhacda, Wax walbina waxay ku soo gaba gaboobeen si ka duwan sidii aan filayey.Cigaal Xasan wiilkaygu markuu jaamacadda dhammeeyey wuxuu si hoose u go’aansaday in uu dalka ka tahriibo, anigase kama war qabin oo arrintaasi waa iga daahnayd. Mana aanan is lahayn wiilkaagu waa tahriibayaa, Cigaal inuu falkaa ku kacayo meeshaba ma soo dhigan.
Habeen habeennada ka mid ah ayuu iga codsaday in uu caawa keligii dukaanka seexdo, anna aan aqalka oo aan wax badan ka fogeyn dukaanka aan isaga hurdo tago. Waan ka yeelay maadaama aanan ka war qabin damaciisa iyo shirqoolka uu maleegayo. Anoo weli usii muuqda ayuu albaabkii dukaanka soo xidhay, waxana uu damiyey nalkii gudaha. Waxayse ila noqotay in uu caawa fiid horre jiifsanayo oo lulo la liito. Rabboow qof aan wax ogeyn ha cadaabin, anigu iska sii luuday oo xaggaa iyo aqalkii baan u jiif doontay. Habeenkii nabad ku seexday oo hurdo macaan Qaadirku iigu deeq. Haddaan hiirtii waaberi xaggii dukaanka u soo jarmaaday, waxaan la kulmay waxaanan filayn! Waa dukaankii oo balaqan, qofna gudihiisa kuma jiro, inta badan alaabtii waa ay buuxdaa, hareeraha iyo dhinacyada haddaan fiiriyeyna uma jeedo Cigaal Xasan oo meelna iigama muuqdo. Tolow maxaa dhacay, wiilkii ma xalaa la afduubay, see wax u jiraan iyo su’aalo kale ayaa sida roobka iigu soo daadanaya oo aan is weyddiinayaa . saacado ka dib ayaan hoos u dhugtay Qasnadii lacagta. mise waa faaruq oo lacagtii oo dhan waa lagala baxay. Ma waxaan beerku i xanuunin oo aanan nixin baa, kama nixin lacagta la dhacay balse waxaan is weydiiyey in ay suuragal tahay tuugadii dukaanka jabsatay in ay Cigaalna sii afduubteen.
Dukaankii intaan Quful weyn ku dhuftay ayaan baadi goob galay, Saldhigyada booliiska ee magaalada ku yaala oo dhan ayaan lug ku soo maray, giddigood waxaan siiyey warbixin afduubka Cigaal ku saabsan. Waxaa la wargeliyey ciidamada ku sugan baraha kaantorool ee magaalada, waxaan kaloo doon doonista igala qayb qaatay dhammaan bulshadii aan deriska ahayn. Waase lagu guuldarraystey in la soo helo, ama xog laga helo. Durbadiibase dadka qaar ayaa afka ku dhuftay haddii laga yaabo in Cigaal tahriibay, Anigaase afka kaga soo boodayey oo lahaa Cigaal weydaan aqoon weligii ma tahriibeen? Xattaa hadday dhacdo inuu tahriibona waa uu ila socodsiin lahaa. Balse nin Iimaan qabuuba ahaayoo ma tahriibeen.
Seddex maalmood kolkii juuq iyo jaaqba laga waayey, wax sheegana aan isha la saarin, raq iyo ruuxna aan lahayn, murugo iyo caloolyowna aan la duub duub nahay, ayaa teleefan layga soo wacay, Haddaan shaashadda moobilkayga fiiriyey waxan hore u garan waayey lambarkan isoo wacaya oo ah mid igu cusub. Waxaanse u qaatay askartii iyo dadkii kale ee hawsha baadi doonka igula jiray. Dhegta saaray oo haloow idhi, waaba codkii ninkii Cigaal ahaa. Ma waxaanan ku argagixin baa!!! in badan oo uu ila hadlayey maankaygu waa maqnaa, weedhihiisuna waa i baalmarayeen oo waa i dhaafsanaayeen. Waxaanse ku hanbabaray isagoo leh “Hooyo waxaan joogaa Wajaale, waxaanan iminka u talaabi doonaa xadka Itoobiya, hooyo ii soo ducee anigu waa tahriibee, ina soo cafi haddaan hantidaadii dhacay. Markaan Yurub tago ayaan dib kuugu soo diri doonaa. Hooyo guri ayaan kuu dhisi doonaa, Hooyo adiga laftigaaga waan ku dhoofin doonaa . Hooyo dartaa baan jidkaa dheer u marayaa, waxaanan tiigsanayaa asaagay, oo meeshaa ay u tabaabushaysteen ayaan anna heeryada u qaatay”.
Muxuu yidhi, waan tahriibay aa!!! Wajaalaan marayaaa aa!!! Waa aniga sare jooga ka dhacay oo miyir doorsoomay, waxaan soo baraarugay iyadoo biyo laygu shubayo oo lay rusheynayo. Anfariir iyo cabsi ayaa wejigayga laga dheehanayaa, Naxdin iyo welwel ayaa guud ahaan isaaqay. Dadka igu gedaamanaa weedhaha ay is dhaafsanayaan ee aan maqlayo waxaa ka mid ah “ wiilkeedii baa tahriiboo ay ka naxday, oo soo tay lahayd wiilkaygu waa indheer garad oo weligii ma tahriibeen, maxay dhallinta maanta ka taqaan?”. War ilayn ciil iyo cadho looma dhinto. Dhexda xidho oo caloosha adkayso , Cigaalna tahriib ee u dhug yeelo meesha uu ku dambeeyo ayaan talo ku soo ururiyey.
Maalmo ka dib ayaa Cigaal isoo wac. Markaan wuxuu joogaa Liibiya; xarunta waddankaas ee Triboli. In muddo ah ayuu iiga sheekaynayey dhibaato ka soo qabsatay jidka laga soo bilaabo Itoobiya ilaa laga soo gaadhayo Liibiya. Waxaa uu isagoo ilmaynaya iiga waramayey rafaadkii iyo silicii ka qabsaday saxaraha Liibiya. Isagoo ii sheegayay magacyada wiilal aan garanayn oo ay israaceen oo saxarahaas naftooda ku waayey. Rabbise mahadiiye hooyo anigu waa ka soo badbaaday ayuu hadalkiisii ku soo gunnaanaday. Waxaanse weyddiiyey hadda waxa uu ku sugan yahay, anigoo leh: Hooyo Triboli hadda ma xor baa tahay mise Xabsi baad ku jirtaa? Isagoo qiiraysan oo ooyaya ayuu igu yidhi “Hooyo Magefe ayaan gacantiisa ku jiraa, lugta midig waan ka jabnahay, nabarro waan qabaa, hooyooy lacag soo dir oo Magefe iga fur fur”. Intaa hadduu yidhi teleefankii ayaa ka go’ay, haddaan ku celceliyeyna waa layga qaban waayey. Hase yeeshee mar dambe ayaa haddana lambarkii layga soo wacay, waxa ila hadlay nin Caraba, ma fahmin waxa uu ka hadlayey maadaama aanan afka Carabiga aqoon badan u lahayn; wuxuuse teleefanka iigu dhiibay wiilkaygii Cigaal oo ii sheegay in uu Magefe rabo lacag madax furusho ah oo dhan seddex kun oo doolar. Intaa ka dib sidii si la mid teleefankii waa la damiyey.
Talaa igu caddaatay, oo xagaad lacag ka doontaa, xoogaagiina waa tuu isagu sii dhecee! Dee alaabta dukaanka taala u xaraash seddex Kun waa gaadhaysaaye; waa run. Alleylahe, haddaad taladii heshay. Alaabtii intaan qiimo jaban ku iibiyey oo aan xaraashay ayaan lacagtii oo doollar ah xawilaadda dhigay. Mase hubin in lacagtii weli Magefe gaadhay iyo in kale. Aroortii dambe ayaa waxaa teleefan ii soo diray Cigaal yare oo ii sheegay in lacagtii Magefe qaatay isna la sii daayey oo hadda xor yahay iskuna diyaarinayo safar xagga badda ah oo uu saadambe gelayo. Hooyo ii soo ducey ayaa dhawr jeer ku celceliyey, waxayse iigu darayd markuu haddana lacag kale i weyddiiyey. Anoo la yaabban ayaa ugu war celiyey hooyo lacagta kale maxaad ku falay miyaanay intaa innagaga dhammaan? Si fudud ayuu iigu yidhi “ Mayee, hooyo, waxaa innagu hartay oo keliya lacagtii doonta aan ku raaci lahaa”. Oo haddaa hooyo waayahee maxaynnu samaynnaa xaggee ka keenaynaa lacagtaa, Ilayn intii dukaankana waa anigaa kuu soo diree “ Hooyo doonta lacagteedu waa Shan kun ee guriga soo iibi , anaa dib u dhisayee oo aqal weyn kuu dhisi doonee, soo iibi hooyo”. Anoo si uga biyo diidsan, oo aanay weli iga daadegin soo jeedintaasi, ayaan ugu jawaabay: haye hooyo bal waayahay. Waan soo iibin haddaan cid iga iibsata helo.
Waxaan gurigii iib ku doonaba ugu dambeyn waa layga iibsaday, lacagtii aan ku dhisay lacag ka yar baan siiyey. Danta ayaa igu khasabtay maadaama wiilkaygii dhul shisheeye ka soo cataabayo. Xawilaadda ayaan Shantii kun degdeg u dhigay, isna markiiba ka qaaday. Habeenkii doonida ku bood oo dhinacaa iyo Yurub ula jeesatay. Haddii 3maalmood war iyo wacaalba aan kala la’aa. Maalintii Afraad ayaan Idaacadda ka maqlay war naxdin leh. Waa Dooni tahriibayaal siday oo ku degtay Badda u dhexaysa Liibiya iyo Talyaaniga. Intaa waxay idaacaddu ku sii dareen in dadkii doonidaa saarnaa aan hal ruuxna ka badbaadin. Si cad uma hubin in ay tahay dooniduu Cigaal Xasan wiilkaygu saarnaaa. Balse maalintaa laga bilaabo ilaa haatadan aynnu joogno sidii buu iigu soo cad yahay oo iiga maqan yahay. Waana dhab in aanu noolayn.
Markay xoolihii iyo wiilkii iska kay raaceen, waxaan noqday ruux niyad jaban. Waxaan noqday qof aan waallayn oo aan haddana miyir qabin. Waxaan noqday ruux keligii ah oo aan dunidan cidina u joogin. Markaan dib u xusuusto noloshii aan soo maray, waan ilmeeyaa oo aan murugoodaa. Ugu dambeynse Rabbi baan talo saartay oo aan wakiishay. Adiga markaan Masaajidka kugu arkay ayaan soo xusuustay wiilkaygii oo aad isasoo sal salowdaan. Eeddo iga raalli noqo haddaan wakhti kaa lumiyey. Waad ku mahadsan tahay taakulayntaada iyo inaad guriga i keentay.
Qalinkii : Siciid Cabdi Xasan
E-mail: casuuro1@hotmail.com