Hambalyo ku socota ardeyda ka qalin-jebisey Golis University Hargeysa iyo Talooyin ku wajahan Xukuumadeena Hadh-dacaarka ah

Waxaan Hambalyo iyo bogaadin aan u dirayaa dhamaan ardeydii dhameysatey Jamacada, waalidiintood, macalimiintoodii iyo cidii kasta ee ka gacan geysatey in ay ardeydaasi ay dhameystaan waxbarashadoodii jaamacadeed, taas oo uu ugu horeeyo madaxa Jamacada Dr Siciid Ahmed Hassan oo lahaa bud-dhiga Golis University Hargeysa kuna da-daalay sidii Jamacadaasi u hana- qaadi laheyd ee ay wadanka baahidiisa uga qeyb-qaadan laheyd.

Waxaan ardeyda qalin-jebisey leeyahay maanta laga bilaabo idinka ayey masuuliyadu indin saaran tahay ee ma saarna waalidkii idinku soo tabcey ee heerkaa jaamacadeed idin soo gaadhsiiyey,waxaana aan idinkula talinayaa qodobadan hoose:

1- Waa in aad Ilahay (SWT) aa talada saarataan sidii aad mustaqbalka shaqo wanaagsan iyo mustaqbal fiican u heli laheydeen
2- Waa in aad kalah-daan oo aad la timaadaan hamad badan iyo da-daal dheeraad ah iyo karti ku jihaysan sidii aad mustaq-balkiina aad u -miiqi lahaydeen ugana midho-dhalin lahaydeen aqoontii aad soo barateen ee aad u-shaqeysan laheydeen.
3- Waa in aad la timaadaan niyad adag iyo adkeysi aad kaga midho dhalisaan caqabadaha cakiran ee Shaqo la’aanta ah ee idin horyaala
4- Waa in aad sameysataan goobo aad ku kulantaan iyo Email groups aad isku weydaarsataan waayo -aragnimadiina iyo waayihiina si aad u yeelataan xidhiidh joogta ah oo aad ku wada xidhiidhaan oo danahiina kaga tashataan isuna kaashataan.
5- Waa in aydaan cidna u dabo- fadhiisan wixii aad mudada dheer soo baraneyseen ee idinka marti la idiinka noqdaa laa-kiin aad isu-tagtaan oo tijaabisaan aqoontiina idinka oo la kaashanaya kolba cidii aad u aragtaan in ay idiin dhego-nugushahay waxna idin tari-karta aqoon iyo anfacba.
6- Waa in aad ka xaragootaan oo iska ilaa-lisaan wixii xun oo dhan oo ay ugu horeyso Tahriibta iyo Qabyaalada oo dib inoogu soo noqotey waayadan danbe.
7- Waa in aad ku dadaashaan in aydinaan cidna shaqo ka sugin ee aad idinku shan-shan iyo toban-toban aad isku kaal-meysataan oo shaqo-u-abuurataan ( self-employment) kuna bilowdaan wixii yar-ee aduun ah ee markaa aad heli kartaan.
8- Hadii aad u fiirsataan 4-ta Taajir ee Somaliland ugu lacagta badan waxaa la -isku raacey in aan midna tijaaradiisa aanu debeda ka soo xoogsan ee ay aamineen beledkeena yar ee barakeysan ee hadana inoo riman ee u baahan uun inta tacab yar la geliyo kadibna dib looga dhaliyo oo loo maalo oo looga midhidho-dhaliyo.
9-Waa in aad isku daydaan in hayadaha dawlada iyo kuwa madaxa banaanba aad bilaash ( Voluntary ) aad ugu shaqeysaan si aad waayo aragnimo u heshaan taariikh- nololeed-kiinuna ( CV) ay mustaqbalka u soo Jiitaan shirkadaha waa-weyn iyo cid -alaaleh iyo cidii shaqaale u baahan wadanka gudihiisa iyo debadiisaba.
10- Waxaad u-soo-ba-bac-dhigteen duruufuhii adkaa ee ku-gedaamnaa waxbarashadiinii aad mudada dheer soo- wadeen waxaana aan idiin rajeynayaa mustaq-bal wanaagsan camal-wanaagsan ,cimri-dheer, cibaado-alleh iyo guul. Amiin-Amiin Amiin.

Talooyin ku-wajahan Xukuumada iyo Hayadaha ay khuseyso Hawshani

Higsiga lagu gaadhi karo hadaf iyo horumar wadan, hilaad iyo himilo qaran , odoros iyo aragati fog, hiyi toosan iyo haykal wacan oo la taaban karo waxay mar-walba ku xidhan tahay hadba heerka aqoonta iyo tacabka la geliyo dhalinyarada wadankaas iyo kolba sida loo hawl-geliyo ee looga faa’ideysto xoogooda maskaxdood,aqoontooda iyo muruqoodaba . Hadaba nasiib- daro waxaa xukuumadii Somaliland ku fashilantay in ay abuurto barnaamijyo shaqo abuur ah, si loo xaliyo shaqo-la’aanta haysata hal-doorkii dhalinyaradii Somaliland . Waxaana marag madoonto ah in haba yaraatee aan xukuumadu shaqooyin la- taaban karo u-abuurin dhamaan dhalinyaradii ka soo kala qalin jebiyey sanadkan 17- ka Jaamacadood iyo 68-ka High school ee Somaliland ku yaala, ku waas oo hada caga-cageynaaya ilaa iyo Kumaan- Kun dhalinyaro ah oo jaah-wareersan oo aan Jiheysneyn ahna xoog baaridey iyo aqoon dhitowdey oo la luli waayey oo u baah-naa in la-lulo oo dalka dadkaba looga midho-dhaliyo oo looga faa’ideeyo iyagana shaqo loo abuuro oo la hawl-geliyo.

1- Waa in ay masuuliyiinta dawladu ka xishoodaan oo aaney la iman munaasabadaha qalin-jebinta mikirifoonada beenta ku-adima ee looga bartey iyo hadalka afka baarkiisa ah ee ay la yimaadaan madasha qalin-jebinta talo, tilmaan, tamar iyo tacab wax-u-tara muwaadiniinta dhaliyarada ah ee duruufaha adag ku soo dhameystey waxbarashadoodii ee ay mareyso uun Hiil- Hoo iyo Shaqo oo keliya ee aan u-baahneyn hadal iyo hawraar afka baar-kiisa ah.
2-Waa in ay xukuumadu la timaadaa iyadoo hayadaha caalamiga ah la kaashaneysa bar-naamijyo gacan-qabsi ah si ay dhalinyaradaa qalin jebisey ay ugu -fududaato sidii ay iyagu aqoontooda uga faa’ideysan lahaayeen ee ay shaqooyin ugu abuuran lahaayeen.
3- Waa in ay xukuumadu ugu yaraan sii-saa dhalinyarada qalin jebisey hal- wareeg oo taba-bar ku saabsan sida shaqada loo doonto ama loo abuurto ( employbility programme or self-emloyment programme ) iyo talooyin ku saabsan dariiqooyinkii loo mari lahaa ama loo abuuran lahaa shaqooyinka yar-yar oo ganacsi ah (self-employment)
4- Waa in xukuumadu siyaasadeeda sanadka cusub ee soo socda (2014 ) ku darsataa sidii shaqooyin loogu abuuri lahaa dhalinyarada Jaamacadaha wadanka ka qalin jebiya si xal loogu helo shaqo la’aan ba’an ee ragaadisey guud ahaan hal-doorkii dhalinyarda Somaliland loona hiiliyaa aqoonta oo loo furaa dhalinyarada daaqadihii rajada ee mustaqbalkooda si loo yareeyo Tahriibta ay miciinka moodayaan.
5- Waa in xukuumadu la timaadaa sharci iyo bayaan ay dhalinyarda qalin jebisaa ay bilaash (voluntary) ay kaga shaqeeyaan dhamaan hayadaha dawlada oo dhan iyo weliba kuwa waa weyn ee maxaliga ah ee madaxa banaan si ay dhalinyaradu waayo aragnimo ay ku shaqo-tagaan ay uga he laan hayadahaa iyo shirkadahaa xoogooda dihina looga faa’deysto.
6-Waxaan xukuumada ka codsanayaa oo aan weliba aad ula yaabey in hadii ay tamar iyo tacab u- weydey in ay shaqo u abuurto dhalinyaradaa badan ee Jaamacadaha iyo kuwa Dugsiyada sar-sare ka soo qalin-jebinaaya , ma waxay u-abuuri kari-waayeen xafiisyo yar-yar oo lagu wacyi-geliyo oo talo kasiiya sidii ay ardeydaasi ay iyagu isugu tegi lahaayeen ee ay shaqo- ugu-abuuran lahaayeen? taas oo hadii la caawiyo ay qaar ka mid ahi inta ay isu tagaan ay lacagtii ay ku Tahriibi lahaayeen ay ganacsi ugu abuuran lahaayeen. Waxaan aan xukuumada kula talinayaa in arintan shaqo la’aanta dhalinyarada Jaamacadaha ka qalin-jebinaya aan dib loo dhayalsan ee ay si deg-deg ah wax uga qabato oo la timaado qorshe cad , shaqo abuur, iyo waab-hawleedyo is-daba jooga oo wacyi-gelin ah oo ilaa iyo gobolada dalka wada gaadha oo dhalinyarada lagu wacyi gelinaayo wadada toosan, diinteena suuban, dal-jaceyl iyo wadaninimo.
7- Waa in ay xukuumadu hirgelisaa balan-qaadkeedii afka baarkiisa ahaa ee ay ku balan qaadey in ay hirgelinayso Mashruucii Gurmadka Qaranka ama ( National Services) si dhalinyarada faraha badan ee dhameysa dugsiyada sar- sare ee Somaliland sanadkan ay camal iyo waayo aragnimo uga dhigtaan loogana faa’ideysto xoogooda dihin iyo aqoontoodaba.
8-Maanta bulshada reer Somaliland 65% waa dhalinyaro 30 jir ka yar oo aan jiheysneyn oo ay taabatey duufaanada iyo duruufaha siyaasadeed ee is-dabo yaaca ah, eexda iyo qaraabo kiilka xadhkaha goostey ee xukuumadani ku caan baxdey,musuq-maasuqa iyo qabyaalada duluca furatey iyo shaqo la’aan baahsan ee is-barkan, Taas oo dhaxalsiisey dhalinyaradii fursad la’aan iyo camal la’aan, rajo la’aan baahsan oo niyada ka jebisey sabab-teyna in ay badaha isku-biimeeyaan oo Tahriibtaa khatarta ah ay naftooda ku biimeeyaan oo tacabkii waalidkoodii uu khasaare noqdo, markii ay wadankii iyo xukuumadiiba ay quus iska taageen ee balamihii loo qaadey oo dhan laga ga baxey.-
9-Waa in la sameeyaa mashaariic iskaa –wax uqabso ah (National Youth Voluneering Programme) si ay dhaliyaradu u bartaan xirfadihii ay ku shaqo tegi lahaayeen mustaq-balka ee ay u-heli-lahaayeen waayo aragnimo shaqada u- fududeysa mustaqbalka oo ay ku mashquulaan.
10- Muran kuma Jiro in Somaliland La siiyey deeqdii ugu badneyd abid ee la siiyo gaar-ahaan Wasaaradaheeda qaar ka mid ah sida Wasaaradda Waxbarashadda iyo Tacliinta Sare, ama ha ahaataba deeqaha Somaliland Trust fund,taas oo deeq-daasi u bilaabantey Wasaaradda Waxbarashadda sanadkii ee hore ee October 2012, Sidaa daraadeed waxaa xukuumada looga fadhiyaa in ay Ficil iyo Qorshe shaqo abuur ah oo deg-deg ah la timaado oo u bilowdo dhalinyaradaa camal la’aantu ragaadisey sida ugu dhakhsaha badana ay dhalinyarada wax-ugu qabataa.

Alleh ayaa Mahada iyo Mudnaanba leh,
Wa-Laahum-Aclam-Waa bilaahi Tow-fiiq
Waa Qalinkii : A/Rahman Fidhinle
Intensive Education ED PDA
United Kingdon
London
Fidhinle@aol.com