Maxaa Ka Dhab ah Inqilaabkii Dhicisoobay ee Turkiga?Maalmaha,Daqiiqadaha Iyo Ilbidhiqsiyadu Sidii ay isu Bedelayeen Iyo Falanqayn Xiiso Leh oo uu ka Diyaariyay Xasan Cumar Hoori

Xarakada Gullen?

Ammintii inqilaabku ka onkaday dalka Turkiga, 15 July, Madaxweyne Erdogan waxa uu firxad kaga baxsaday xeebta Marmaris, halkaasoo uu nasasho ku joogay. Madaxweynahu, isla markii uu ka soo degay Garoonka Caalamiga ee Ataturk, Istanbul, iyadoo weli uu cakiran yahay jawigu, waxaa uu eedda kor ka saarey wadaadka Fethullah Gulen oo ku sugan dalka Maraykanka. Xukuumadda Ankara, waxa ay ku sii adag tahay in Xarakada Gulen ka danbaysay isku deygii afgembiga. Weli waxa sii socda hawlgallo lagu ugaadhsanayo cid kasta oo loo tirinayo xarakadaas. Balse, Gulen ayaa ku dooday in aanu lug ku lahayn inqilaabkii dhicisoobay, waxaanu canbaareeyay kuwii isku deyay.

Tan iyo Arbacadii la soo dhaafay waddanka Turkiga waxa lagu soo rogay Xukun Degdeg ah oo loo  muddeeyay saddex bilood. Xukunka Degdegga ah, waxa uu awood u siinaya madaxweynaha inuu dalka ku xukumo wareegto. Sidoo kale, eedaysanaha waxa xabsiga lagu sii hayn karaa muddo ka badan intii sharcigu jideeyey, iyadoo aan la horkeenin maxkammad. Muddadaas Madaxweynahu waxa uu faro-gelin karaa garsoorka iyo barlamaanka oo lahaa xuquuq dhowrsanaan, waxaanu soo saari karaa shuruuc aan la soo marin barlamaanka. Sidoo kale, waxa uu xadayn karaa xuquuqda iyo xorriyadaha muwaaddinka. Madaxweyne Erdogan, waxa kaloo uu barlamaanka ka codsaday in dib loo soo celiyo xukunka dilka oo hore loo laalay 2004.

Haddaba, dhacdadan oo isa soo taraysa (developing story) ilaa hadda, waxa xabsiga loo taxaabay 50,000 qof oo ka tirsanaa (gaashaan-digga, booliska, garsoorka, riyad iyo macallimiin). Tiro 99 janaraal oo ka tirsanaa xoogga dalka ayaa lagu soo oogay dhagar qaran.

24 July 2016

05:45 galabnimo: Xeer-ilaalintu waxa ay badhaysaa dad warbaahinta bulshada ku faafiyey in ay xukuumaddu soo diyaarisay inqilaabkii dhicisoobay, si looga takhaluso cid kastoo liddi ku ah hoggaaminta Madaxweyne Erdogan.

04:21 falabnimo: Madaxweyne Erdogan waxa uu sheegay ilaa waqtigaas inay jeelka u taxaabeen 13,165 qof oo lagu eedeeyey in ay lug ku lahaayeen inqilaabka. Tiro-koobka dadkaas waxa uu  ku kala sheegay 8,838 ka tirsanaa ciidanka, 2,101 garsoore iyo xeer-ilaaliye, 1,485 booliska, 52 maamulka dawladaha hoose iyo 689 riyad ah.

Waxa kaloo Madaxweynahu uu wareegto ku soo saaray in albaabada loo laabo 1,043 goobo waxbarasho gaar ah, 1,229 ururro samafal, 19 ururro shaqaale (sida ururrada macallimiinta iyo dhakhtarada), 15 jaamacadood iyo 35 mac-had caafimaad. Dhammaan goobaha la xidhay waxa loo aaneeyay in ay gacan-saar la leeyahiin Xarakada wadaadka Gulen ee loo haysto isku deyga inqilaabkii fashilmay ee dabayaaqada toddobaadkii hore.

23 July 2016

07:27 Subaxnimo: Wasiirka Waxbarashada ayaa sheegay in ay shaqada ka eryeen 21,738 xubnood oo isugu jiray 21,029 macallin iyo 709 shaqaale ah.

Madaxweyne Recep Tayyip Erdogan ayaa barlamaanka hortiisa kaga dalbaday shacabka in aanay bannayn jidadka ilaa iyo inta laga sifaynayo kooxo uu ku sheegay inay shacabka ku soo weerareen hubka laga iibiyey cashuurta ay bixiyeen.

05:34 Subax: Ku-xigeenka Ra’iisal-wasaaraha ayaa u sheegay idaacadda BBC in dadka la soo xidhay yihiin eedaysanayaal ilaa iyo inta laga soo caddaynayo in ay dembi leeyihiin.

“Haddii ay caddaato in aanay ku lug lahayn inqilaabka oodda ayaa laga soo qaadi doonaa. Aad ayaannu uga digtoon nahay in ay dhibaato soo gaadho qof aan dembi lahayn,” ayuu yidhi mudane Canikli, ku-xigeenka Ra’iisal-wasaaraha Turkiga.

05:03 Subaxnimo: Danjiraha Turkiga u fadhiya waddanka Pakistan Mr. Sadik Babur Girgin, ayaa sheegay in ay xukuumadda Islamabad ka codsadeen in ay albaabada u xidhaan ilaa 21 mac-had oo Xarakada Gulen ku leedahay  dalkaas.

04:10 Subax: Maxkamadda Ankara ayaa ansaxisay in la soo xidho tiro 73 eedaysane oo uu ku jiro wadaadka Fetullah Gulen oo deggan dalka Maraykan. Dadkaas waxa lagu eedeeyey in ay ka danbeeyeen afgembigii fashilmay.

03:15 Subax: Waxa xabsiga loo jiiday 283 ka mid ahaa ciidammada gaarka ah ee Madaxweynaha. Isla markaa, Madaxweyne Recep Tayyip Erdogan waxa uu kala diray ciidanka gaarka ah ee madaxtooyada oo ka kooban 2500 xubnood. Ciidankaasi waa kan ugu awoodda badan, ugu hubka fiican, uguna tababarka sarreeya ciidamada dalka Turkiga oo dhan, iyadoo loo carbiyey in ay difaaci karaan cid kastoo weerarta madaxtooyada.

Sidoo kale, waxa la buriyey sharciyadda tiro 10,850 baasaboor shaqo oo hore loo siiyey madaxda dawladda si la isu hortaago in ay ku safraan kuwo ka cararaya in la eedeeyo.

Sida wax u socdaan, xawliga dadka lagu xidh-xidhay iyo sida degdegga ah ee albaabada loogu laabay adeegyada waxbarasho, caafimaad iyo ururrada shaqaale waxa aad uga biyo diiday xukuumadaha dalalka reer Yurub iyo Maraykanka. Ka sokow, inay ka digeen in lagu tacadiyo xuquuqda dadka, waxa ay hoosta ka xarriiqeen hawlaha socdaa in ay is hortaagayaan sidii dalka Turkiga ugu soo biiri lahaa Isbahaysiga Reer Yurub (EU). Waxa kale oo ay ku hanjabeen, haddii xaaladdu sidaan ku sii socoto, in ay ka fiirsan doonaan Turkigu inuu ka sii mid ahaado Xulafada Millateri ee NATO.

Madaxweyne Erdogan, dhankiisa waxa uu sheegay dimoqraadiyaddu in ay tahay in la ixtiraamo rabitaanka shacabka. Waxa uu ku dooday in dadweynaha dalkiisu doonayaan in xukunka dilka lagu abaal-mariyo kuwii soo maleegay inqilaabka. Sidoo kale, waxa uu duray qiimo-darrida in ay ku biiraan Isbahaysiga Yurub (EU). Waxa uu sheegay 53 sannadood in ay sugayeen inay ka mid noqdaan Isbahaysiga Yurub, iyadoo marba xubinnimada loo oggolaanayey dalal uu Turkigu kaga horreeyo dhinacyada dhowrista xuquuqda, dimoqraadiyadda, dhaqaalaha iyo horumarka.

Si kasta ha ahaatee, waxa isweydiin mudan Xarakada Gulen ee cabsida weyn uu ka qabo Madaxweyne Erdogan, sababtayna in uu kala diro ciidankiisii gaarka ahaa, maxaa keenay in kooxdaasi lug ku yeelatoo millatariga, booliska, garsoorka, waxbarashada, caafimaadka iyo ururrada shaqaalaha ee dalka Turkiga?

Xarakada Gülen (Gülen Movement):

Xarakada Gülen ee dalka Turkigu waxa ay tahay xarako Islaami, madaxbannaan oo rayid ah. Waxa ka taliya wadaadka Fethullah Gulen oo hadda deggan Gobolka Pennsylvania ee Maraykanka. Xubnaha xarakada waxaa lagu qiyaasaa in ay ka badan yihiin 8 milyan qof oo isagu jira aqoonyahanno sare, xirfadlay, ganacsato, saraakiil ciidan, saraakiil rayid iyo arday. Hantida xarakadaas waxaa lagu maleeyaa ilaa tobanaan bilyan oo doollarka Maraykan ah.

Xarakadu muddo kontan sannadood ku dhow waxay ku caan baxday dhinacyada samafalka, wacyigelinta iyo horumarinta, gaar ahaan kaalinta ay kaga jirto waxbarashada dugsiyada barbaarinta dhallaanka ilaa heerarka ugu sarreeya ee jaamacadaha. Goobaha waxbarasho ee xarakadu waxay gaadhayaan Ilaa 1300, kuwaasoo ku fidsan 160 dal oo adduunka ah. Waxa tilmaan loo soo qaadan karaa waddanka Maraykanka oo ay ku leeyihiin 120 goobood oo ku dheraran 30 gobol.

Dhinaca warbaahinta, xarakadu waxa ay leedahay telifishannada Samanyolu, Mehtap iyo Ebru. Sidoo kale, waxa ay gacanta ku haysaa wargeysyada ugu magaca weyn dalka Turkiga sida Zaman, Today’s Zaman iyo majaladaha Aksiyon, Sizinti, Yeni Umit, The Fountain, Hira, Wakaaladda Wararka ee Cihan iyo Raadiyaha Burc FM (tr). Warbaahinta aan soo taxnay waxa ay ku soo baxdaa afafka Turkiga, Ingiriisiga iyo Carabiga.

Waa kuma wadaadka Fethullah Gulen?

Muhammed Fethullah Gulen waa 75 jir bukaan ah oo ku nool Maraykan. Waxa uu bartay diinta Islaamka. Waxa uu wax ka dhigay jaamacadaha Turkiga, waxaannu qoray kutub iyo qormooyin faro badan, isla markaana wuxuu ku guulaystay abaalmarinno caalami ah. Mr. Gulen waxa uu iskiis isugu masaafuriyay dalka Maraykanka sannadkii 1999kii.

Danjirahii Maraykan ee dalka Turkiga Mr. James Jeffrey, ayaa wadaadka ku qiimeeyey inuu yahay ninka labaad ee dalka ugu awoodda badan waddankaas, marka laga reebo Madaxweyne Erdogan. Wadaadka Gulen waxaa uu dalka kaga soo baxay sababo caafimaad, hase ahaatee waxa soo ifbaxday inuu ka soo baxsaday garsoorka oo ku soo eedeeyey inuu waday shirqool ka dhan ahaa xukuumaddii xilligaa jirtay.

Sannadkii 2000  waxa lagu xukumay maqnaansho, laakiim isla markii ay gacanta ku dhigeen taladii dalka, waxa cafiyey xukuumaddii Xisbiga Caddaaladda iyo Horumarinta oo ay xarakada Gulen iskaashi lahaayeen. Sidoo kale, racfaan Xeer-ilaalintu ka qaadatay cafiska wadaadka waxa 2008 ganafka ku dhuftay xukuumaddii Erdogan oo ku guulaystay in ay beri (dembi la’aan) ka yeelaan Gulen.

Sida laga warqabo, Xarakada Gulen waxa ay taageeraysay Xisbiga Caddaaladda iyo Horumarinta ilaa xisbigu ku guulaystay hoggaaminta dalka 2002. Muddo waxa sii socday iskaashiga labada dhinac. Balse, wixii ka dambeeyey 2007 Xarakadu waxa ay ka xadhig-furatay xukuumadda Erdogan, isla markaana ma uu jirin xisbi kale oo ay aragtida ku midoobi karaan. Dhinaca kale, Xisbiga Caddaaladda iyo Horumarinta ayaa isu arkay inay soo gaadheen isku fillaansho ay kaga maarmeen Xarakada Gulen. In muddo ah dhinacba ka kale waxa uu ku waday dibindaabyo ilaa ay badheedh iyo si fool-ka-fool ah isu galeen sannadkii 2013.

Haddaba, halkee ayey iska qaniineen Erdogan iyo Gulen oo muddo dheer saaxiibbo dhowa ahaa? Halkee sartu ka qudhuntay? Maxaa sababay qaraxa colaadda labada dhinac? Ma se dhici kartaa qaab ay dib ugu walaaloobi karaan? Jawaabaha iyo wixii faallo dheeraad ah ka akhri qaybta 4aad ee taxanaha qormooyinkan…..

Xassan Cumar Hoorri waa suxufi ka faallooda arrimaha Geeska iyo Bariga Dhexe. Kala xidhiidhhassanhorri@gmail.com ama ku tixraac Twitter @horrimania